آرمان مهدویت مذهبی ، اعتقادی
حیات و زندگی در نگاه امام حسین(ع) محرم سال ۹۵
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین.
عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.
با توجه به ایام شهادت امام حسین(ع) مناسب است به یکی از موضوعات مهم در خصوص انسان از دیدگاه آن شخصیت الهی و نورانی عالَم اسلام پرداخته شود. که آن مسأله، زندگی و حقیقت آن از منظر آن امام همام است. پرسش اصلی و مهمی که برای انسان مطرح میشود، اینست که مراد از زندگی چیست؟ و در چه زمانی انسان به حیات واقعی خود، دست مییابد؟
پاسخ این مسأله از موضوعاتی است که بسیاری از دانشمندان قدیم و جدید را به خود مشغول ساخته، و هنوز هم به اتفاق نظری در این زمینه نرسیدهاند! لذا هرکسی بر اساس ظن و گمان خود، تعریفی را در رابطه با انسان ارائه می دهد. بدین بیان که عده ای انسان را به امور حسی و مادی خلاصه می کنند، و برخی انسان را به عقلش تعریف می کنند. و بعضی دیگر هم به شهود و دل و یافته های او دربارۀ انسان، سخن می گویند. و همچنین با توجه انواع جهان بینی که دربارۀ کرامت انسان، حقوق وی، آزادی و معنویت و عقلانیت او وجود دارد، به گفت و گو میپردازند. لذا با توجه به انواع نگاهها در حقیقت انسان، در تعریف هر کدام از صاحبان خرد و اندیشه دربارۀ کرامت و حقوق و آزادی و معنویت و… اتفاق نظری وجود ندارد. و چه بسا حتی برخی انسان را بینیاز از تعریف بدانند، چراکه از منظر این افراد حقیقت و چیستی انسان خیلی روشن است. لکن با دقت و تعمق در این موضوع، این نتیجه به دست می آید که به راحتی نمی توان ادعای شناخت انسان را کرد!!! بویژه در دنیای معاصر و با توجه به همه پیشرفت های علمی، که همه آنها از ابداعات و اختراعات و اکتشافات همین انسان است. که البته همین اکتشافات و اختراعات سبب شده برخی به داشته های علمی خود مغرور شده و از آفریننده و خالق خود غافل شوند! و از حقیقت مطلق فاصله بگیرند. به همین جهت می توان این باور را تقویت کرد که بدون کمک وحی، و سخن و کلام حق تعالی و خالق هستی، هیچ انسانی نمی تواند به حقیقت خودش پی ببرد. از اینرو قرآن در همین خصوص می فرماید: «لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ کِتاباً فیهِ ذِکْرُکُمْ أَ فَلاتَعْقِلُون؛ ما بر شما کتابى نازل کردیم که وسیله تذکّر (و بیدارى) شما در آن است! آیا نمىفهمید؟!».[۱] این کتاب یعنی قرآن دربارۀ شما سخن می گوید و اگر می خواهید حقیقت خود را بشناسید از قرآن که کلام خالق است کمک بگیرد. زیرا این کتاب هدایت است «هُدىً لِلنَّاس؛ قرآن، براى راهنمایى مردم، و نشانههاى هدایت».[۲] و در جای دیگر می فرماید: ««إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدی لِلَّتی هِیَ أَقْوَمُ وَ یُبَشِّرُ الْمُؤْمِنینَ الَّذینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبیراً؛ این قرآن، به راهى که استوارترین راههاست، هدایت مىکند؛ و به مؤمنانى که اعمال صالح انجام مىدهند، بشارت مىدهد که براى آنها پاداش بزرگى است».[۳]
شناخت حقیقت انسان از طریق معصومین(ع)
یکی از بهترین راههایی که هر انسان خردمندی را به سوی کمال سوق میدهد، استفاده کردن از بهترین سخنان و روشها برای شناخت خویشتن است. که این راه را می توان از طریق آنان که در مسیر حقیقی قرآن بودند، و به تعبیر دقیق تر زبان قرآن هستند دنبال کرد؛ و بواسطهی آنان تعریف دقیقی از انسان به دست آورد. زیرا شخصیتهایی که مخاطبان واقعی قرآن هستند یعنی پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم (علیهم السلام) که همگان به شخصیت علمی و معنوی آنها اعتراف دارند، ـ چه اینکه قرآن هم آنها را به عنوان برجسته ترین و پاکترین افراد معرفی می نماید ـ می توانند الگوهای واقعی حقیقت انسان باشد.
حقیقت حیات و انسان از منظر امام حسین(ع)
امام حسین(ع) به عنوان یک شخصیت شناخته شده الهی نزد مسلمان و غیر مسلمان با تبیین زندگی آدمیان تعریف عمیقی از حیات و زندگی انسان را معرفی می نماید، که به اندازه درک و فهم ما به آن پرداخته می شود. زیرا واضح و روشن است که مفهوم زندگی درباره انسان، تنها نفس کشیدن و زنده بودن ظاهری و حیوانی نیست. و نباید حیات او را به این دنیا محدود نمود «یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَهِ هُمْ غافِلُون؛ آنها فقط ظاهرى از زندگى دنیا را مىدانند، و از آخرت و پایان کار غافلند!».[۴] بلکه حیات دربارۀ انسان بر اساس ظرفیتها و استعدادها از بینش و گرایش و توانمندیهای او تفسیر و معنا می شود. و بر همین اساس عمر واقعی انسان زمانی نیست؛ بلکه عمر او به درک و فهم، خلق و خوی، و عمل پاک او مربوط می شود. و همین موضوع است که به انسان شخصیت می دهد و او را به درجهی انسانیت می رساند. «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ؛ سخنان پاکیزه به سوى او صعود مىکند، و عمل صالح را بالا مىبرد».[۵] لذا به همین جهت انسان باید سعی و تلاش خود را در شناخت خود مضاعف کند، زیرا انسان یک پدیده و موجود فانی و زوال پذیر نیست. بلکه او می تواند خود را ابدی و جاودانه کند، و بر اساس گزینش های صحیح، آخرتی پاک و جاودانه را برای خود به ارمغان آورد. «وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَهَ لَهِیَ الْحَیَوانُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُون؛ و زندگى واقعى سراى آخرت است، اگر مىدانستند!».[۶] آری این انسان است که حیات و زندگی واقعی را در آخرت به دست می آورد؛ زیرا دنیا مقدمه ای برای رسیدن به آن حقیقت است. البته این بدین معنا نیست که زندگی در دنیا بی معنا است، بلکه انسانها در این دنیا با تلاش مستمر زندگی ابدی و جاودانه را برای خود می سازند. بدین جهت امام حسین(ع) هنگام عزیمت به کربلا دربارهی حقیقت دنیا فرمودهاند: «إِنَّ هَذِهِ الدُّنْیَا قَدْ تَغَیَّرَتْ وَ تَنَکَّرَتْ وَ أَدْبَرَ مَعْرُوفُهَا فَلَمْ یَبْقَ مِنْهَا إِلَّا صُبَابَهٌ کَصُبَابَهِ الْإِنَاءِ وَ خَسِیسُ عَیْشٍ کَالْمَرْعَى الْوَبِیلِ؛ به راستى که این دنیا تغییر کرده و دگرگون شده است. خوبىهایش پشت کرده و از آن، جز اندکى مانند قطره آبى در ته ظرف، و مَعاشى ناچیز چون چراگاه کممایه، باقى نمانده است».[۷] در بیانی دیگر امام حسین(ع) زندگی در دنیایی که عده ای از ستمگران آنرا مدیریت می کنند مایه دلتنگی و شومی میداند، و آن را (بَرَم) می خواند «الحَیاهَ مَعَ الظّالِمینَ إلّا بَرَماً؛ زندگى با ستمکاران را جز ملالت نمىبینم».[۸] از اینرو باید با شناخت عمیق و همه جانبه از انسان، جایگاه او را شناخت و مسیر زندگی را به درستی تشخیص داد.
آنچه که از کلمات نورانی امام حسین(ع) استفاده می شود این است که شخصیت آدمی در (الهی بودن) او خلاصه می شود. چراکه انسان را وقتی الهی میخوانند که؛
۱ـ خود را تسلیم فرمان الهی نماید،
۲ـ رضایت او را جلب کند،
۳ـ مسیر خود را حق قرار دهد و از باطل گریزان باشد؛
۴ـ و بلکه با باطل مقابله نماید.
بدین منظور انسان باید سعی کند در این میدان آزمایش، صدق و توانایی و جوهره ناب و قابلیت های نهفته خود را، شکوفا سازد و به فعلیت برساند. البته این آزمونها به صورت طبیعی در صحنه های سخت و دشوار طراحی شدهاند، بههمین جهت انسان باید با ایمان راسخ خود تلاش کند از صحنه های آزمایش پیروزمندانه بیرون آید. چراکه انسانها با انتخاب این گزینش صحیح، مسیر عزت و سرافرازی را طی می کنند. لذا امام حسین(ع) در تفسیری بسیار روشن از مفهوم زندگی می فرماید: «لَیس الموتُ فی سبیلِ العِزِّ إلّا حیاهً خالدهً؛ مرگ در راه عزت، جز حیات جاوید نیست».[۹] لذا نباید زندگی انسان را منحصر در خوراک و پوشاک و قدرت و ثروت و لذات مادی، و … دانست. بلکه حیات انسان، به حیات فکری و عقیدتی و اخلاقی مربوط می شود. زیرا انسان باید در نگرش الهی خود به جایگاهی برسد که فقط حق را ملاک رفتار خود قرار دهد، و برای رسیدن به این عزت، حتی جان خود را فدا می کند. لذا در نگاه امام حسین(ع) «مَوْتٌ فِی عِزٍّ خَیْرٌ مِنْ حَیَاهٍ فِی ذُلٍّ؛ مرگ با عزت بهتر از زندگی در ذلت و زبون است».[۱۰]
آثار دنیاگرایی مطلق۱
متأسفانه عده ای که غرق در مظاهر دنیای مادی صرف شدهاند، برای رسیدن به لذات زودگذر این دنیا، دست به هر جنایتی می زنند؛ و پاکترین انسانها را شهید می کنند. به همین منظور امام حسین(ع) در خصوص این افراد میفرمایند: «إنَّ النّاسَ عَبیدُ الدُّنیا، وَالدّینُ لَعقٌ عَلى ألسِنَتِهِم یَحوطونَهُ ما دَرَّت مَعایِشُهُم، فَإِذا مُحِّصوا بِالبَلاءِ قَلَّ الدَّیّانونَ؛ مردم بندۀ دنیایند و دین بر زبانشان می چرخد و تا وقتی زندگی هاشان بر محور دین بگردد، در پی آنند اما وقتی به وسیله «بلا» آزموده شوند دینداران اندک می شوند».[۱۱]
آثار حیات طیبه از منظر امام حسین(ع)
زندگی پاک و نورانی در نگاه امام حسین(ع) در درست فکر کردن و اندیشیدن، و حرکت در مسیر اندیشه پاک که آدمی را یک پدیده الهی می کند، خلاصه میشود. زیرا هر انسانی که به صفات الهی آراسته شود، در هیچ لحظهای از زندگی، از حق فاصله نمی گیرد. چراکه خود را تسلیم محض پروردگار قرار داده، و رضا و خشنودی او را بر همه چیز ترجیح می دهد. و در حالی که بر خدایش تکیه می کند ـ «اللَّهُمَ أنتَ ثِقَتی فی کُلِ کَربٍ؛ خداوندا! تو تکیهگاه من در هر سختى هستی»[۱۲] ـ با قدرت ایمان در برابر آنانکه به بشریت ظلم و ستم می کنند می ایستد. و با مقاومت مستمر و همیشگی خود تلاش می کند عدالت را به معنای واقعی در جامعه پیاده کند.
سخن پایانی
امام حسین(ع) غفلت از یاد خداوند و بهفراموشی سپردن خدای تعالی را عامل مهمی برای غوطه ور شدن در گناهان می داند. زیرا از آنجا که دنیاپرستی و هواپرستی از عوامل انحطاط انسان شمرده میشوند، باعث شدند در یک برههای از تاریخ، انسانهایی که گرفتار این صفات مذوم بودند، در مقابل پاکترین انسانها قرار گیرند و به بدترین شکل و بدترین صحنههای ممکن جنایاتی را در سرزمین کربلا پدید آورند؛ و ننگ و لعن ابدی را برای خود قرار دهند.
لذا آنچه که امروزه همه بشریت باید بر آن تأکید داشته باشند این است سیرهی عملی و رفتاری آن حضرت(ع) را در همۀ مسیر زندگی خود الگو قرار داده، تا فهم خود را از زندگی به معنای واقعی دقیق تر و عمیق تر نمائیم.
[۱]. الانبیاء/۱۰٫ [۲]. البقره/۱۸۵٫ [۳]. الإسراء/۹٫ [۴]. الروم/۷٫ [۵]. فاطر/۱۰٫ [۶]. العنکبوت/۶۴٫ [۷]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، ص۲۴۵، قم، جامعه مدرسین، چ دوم، ۱۴۰۴ق. [۸]. الطبرانی، أبو القاسم سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۱۵، ح۲۸۴۲، تحقیق حمدی عبد المجید السلفی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۴ق. [۹]. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۵۸۱، تحقیق حسن الأمین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، بیتا. [۱۰]. ابن شهر آشوب، محمد بن على، المناقب لإبن شهر آشوب، ج۴، ص۶۸، قم، علامه، چ اول، ۱۳۷۹ق. [۱۱]. ابن شعبه حرانى، تحف العقول، همان. [۱۲]. الواقدی، محمّد بن سعد کاتب، الطبقات الکبرى، (الطبقه الخامسه من الصحابه)، ج۱، ص۴۶۸، بیروت، دار صادر، بیتا. و کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۵۷۸، ح۵، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چ چهارم، ۱۴۰۷ق، (نحوه).************************************************************
خطیب: آیت الله دکتر رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ
منبع: http://fa.izhamburg.de/index.aspx?pid=99&articleid=183764
