احادیث درباره سخن گفتن

اشاره

سخن گفتن بهترین وسیله تعامل بین انسانها است و به وسیله زبان است که انسان تعلیم و تعلم  را انجام داده و افهام و تفهیم می کنند.  اما انسان حق ندارد هر چه به زبانش آید بگوید بلکه در گفتار و سخنان خود باید مسائل اخلاقی را رعایت نماید. همچنین انسان از سخنان لهو و بی ثمر و از پر گویی اجتناب کند. زبان و قدرت سخن گفتن نعمتی است که باید در راه احقاق حق و تربیت انسان به کار برده شود و از سخنانی که به جامعه و اطرافیان ضربه می زند خود داری شود. در اینجا احادیثی درباره سخن گفتن جمع آوری شده است.

(۱) امام علی (علیه‌السلام):

        إیّاکَ وَ ما یَستَهجَنُ مِنَ الکَلامِ فَإنَّهُ یَحبِسُ عَلَیکَ اللِّئامَ وَ یُنَفِّرُ عَنک الکِرامَ؛

از به زبان آوردن سخنان زشت بر حذر باش. زیرا فرومایگان را گرد تو جمع می کند و گرانمایگان را از تو فراری می دهد.

(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ح۴۱۷۴ ص۲۱۴)

(۲) امام صادق (علیه‌السلام) :

         إِنَّ لِلْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ سَبْعَهَ حُقُوقٍ فَأَوْجَبُهَا أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ حَقّاً وَ إِنْ کَانَ عَلَى نَفْسِهِ أَوْ عَلَى وَالِدَیْهِ فَلَا یَمِیلُ لَهُمْ عَنِ الْحَقِّ؛

مؤمن را بر مؤمن، هفت حق است. واجب ترین آنها این است که آدمى تنها حق را بگوید، هر چند بر ضد خود یا پدر و مادرش باشد و به خاطر آنها از حق منحرف نشود.(مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج ۹،ص۴۵)

(۳) امام على (علیه‌السلام) :

         الثَّنَاءُ بِأَکْثَرَ مِنَ الِاسْتِحْقَاقِ مَلَقٌ وَ التَّقْصِیرُ عَنِ الِاسْتِحْقَاقِ عِیٌّ أَوْ حَسَدٌ؛

تعریف بیش از استحقاق، چاپلوسى و کمتر از استحقاق، از ناتوانى در سخن و یا حسد است.

(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۵۳۵ ، حکمت ۳۴۷)

 (۴) امام باقر (علیه‌السلام) :

         فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ یُقَالَ لَکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ الطَّعَّانَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَ یُحِبُّ الْحَیَّ الْحَلِیمَ الْعَفِیفَ الْمُتَعَفِّفَ؛

درباره این گفته خداوند که «با مردم به زبان خوش سخن بگویید» فرمود: بهترین سخنى که دوست دارید مردم به شما بگویند، به آنها بگویید، چرا که خداوند، لعنت کننده، دشنام دهند، زخم زبان زن بر مؤمنان، زشت گفتار، بدزبان و گداى سمج را دشمن مى دارد و با حیا و بردبار و عفیفِ پارسا را دوست دارد.(امالى(صدوق) ص۲۵۴)

(۵) امام صادق (علیه‌السلام) :

         الْکَلَامُ ثَلَاثَهٌ صِدْقٌ وَ کَذِبٌ وَ إِصْلَاحٌ بَیْنَ النَّاسِ قَالَ قِیلَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا الْإِصْلَاحُ بَیْنَ النَّاسِ قَالَ تَسْمَعُ مِنَ الرَّجُلِ کَلَاماً یَبْلُغُهُ فَتَخْبُثُ نَفْسُهُ فَتَلْقَاهُ فَتَقُولُ سَمِعْتُ مِنْ فُلَانٍ قَالَ فِیکَ مِنَ الْخَیْرِ کَذَا وَ کَذَا خِلَافَ مَا سَمِعْتَ مِنْهُ؛

سخن سه گونه است: راست و دروغ و اصلاح میان مردم به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح میان مردم چیست؟ فرمودند: از کسى سخنى درباره دیگرى مى شنوى که اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت مى شود. پس تو آن دیگرى را مى بینى و برخلاف آنچه شنیده اى، به او مى گویى: از فلانى شنیدم که در خوبى تو چنین و چنان مى گفت. (کافى(ط-الاسلامیه) ج ۲ ، ص ۳۴۱ ، ح ۱۶)

(۶) امام صادق (علیه‌السلام) :

        کَلامٌ فى حَقٍّ خَیرٌ مِن سُکوتٍ عَلى باطِلٍ؛

سخن گفتن درباره حق، از سکوتى بر باطل بهتر است. (من لا یحضره الفقیه ج ۴، ص۳۹۶)

(۷) حضرت مسیح (علیه‌السلام):

        خُذُوا الْحَقَّ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ وَ لَا تَأْخُذُوا الْبَاطِلَ مِنْ أَهْلِ الْحَق‏ کُونُوا نُقَّادَ الْکَلَام‏؛

حق را از اهل باطل فراگیرید و باطل را از اهل حق فرا نگیرید. سخن سنج باشید. (محاسن ص۲۳۰، ح ۱۶۹)

(۸) رسول اکرم ص(صلی‌الله علیه و آله) :

         من کان یؤمن باللّه و الیوم الآخر، فلیقل خیرا، أو یسکت‏؛

هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید سخن خیر بگوید یا سکوت نماید. (کافی(ط-الاسلامیه) مقدمه ص۶)

(۹) امام باقر (علیه‌السلام) :

        خُذُوا الْکَلِمَهَ الطَّیِّبَهَ مِمَّنْ قَالَهَا وَ إِنْ لَمْ یَعْمَلْ بِهَا؛ سخن طیب و پاکیزه را از هر که گفت بگیرید،‌ اگر چه او خود،‌ بدان عمل نکند. (تحف العقول ص ۲۹۱)

(۱۰) امام على (علیه‌السلام) :

        اَدَّبْتُ نَفْسى فَما وَجَدْتُ لَها                      بِغَیرِ تَقْوَى الاْلهِ مِنْ اَدَبِ

        فى کُلِّ حالاتِها وَ اِن قَصُرَتْ                       اَفْضَلَ مِنْ صَمْتِها عَنِ الْکَذِبِ

        وَ غیبَهِ النّاسِ اَن غیبَتَهُم                           حَرَّمَها ذُوالْجَلالِ فِى الْکُتُبِ

        اِن کانَ مِن فِضَّهٍ کَلامُکِ یا                        نَفْسُ فَاِنَّ السُّکوتَ مِن ذَهَبِ؛

        به ادب و تربیت نفس خود پرداختم و براى ‏آن  *               ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نیافتم

        و اگر از پس این امر برنیامد                              *        براى آن چیزى بهتر از دم فروبستن از دروغ نیافتم

        و از غیبت مردمان، همانا غیبت آنان را             *             خداوند با عظمت در کتاب‏ها حرام کرده است

        اى نفس، اگر سخن تو                                      *       نقره است، سکوت طلاست

(دیوان امیر المونین ص ۶۹)

(۱۱) پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله):

         إِیَّاکَ أَنْ تَضْحَکَ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ أَوْ تَمْشِیَ وَ تَتَکَلَّمَ فِی غَیْرِ أَدَبٍ؛

از خندیدنِ بى تعجّب [و بى جا] یا راه رفتن و سخن گفتنِ بى ادبانه بپرهیز. (اعلام الدین فی صفات المومنین ص۲۷۳)

(۱۲) پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله):

         إِنَّ لِسَانَ الْمُؤْمِنِ وَرَاءَ قَلْبِهِ فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَکَلَّمَ بِشَیْ‏ءٍ یُدَبِّرُهُ بِقَلْبِهِ ثُمَّ أَمْضَاهُ بِلِسَانِهِ وَ إِنَّ لِسَانَ الْمُنَافِقِ أَمَامَ قَلْبِهِ فَإِذَا هَمَّ بِالشَّیْ‏ءِ أَمْضَاهُ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یَتَدَبَّرْهُ بِقَلْبِه‏؛

زبان مؤمن در پس دل اوست، هرگاه بخواهد سخن بگوید درباره آن مى اندیشد و سپس آن را مى گوید اما زبان منافق جلوى دل اوست هرگاه قصد سخن کند آن را به زبان مى آورد و درباره آن نمى اندیشد. (تنبیه الخواطر ج۱، ص۱۰۶)

(۱۳) امام سجاد (علیه‌السلام):

        اَلْمُؤْمِنُ یَصمُتُ لِیَسلَمَ و یَنطِقُ لِیَغنَمَ؛

مؤمن سکوت می ‏کند تا سالم ماند و سخن می‏ گوید تا سود برد.(الکافى(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۲۳۱)

(۱۴) امام علی (علیه‌السلام):

        لا تَقُل ما لا تُحِبُّ أن یُقالَ لَکَ؛ آنچه دوست ندارى درباره‏ات گفته شود، درباره دیگران مگوى. (تحف العقول ص۷۴)

(۱۵) امام سجاد (علیه‌السلام):

        اَلْمُؤْمِنُ یَصمُتُ لِیَسلَمَ و یَنطِقُ لِیَغنَمَ؛

مؤمن سکوت می ‏کند تا سالم ماند و سخن می‏ گوید تا سود برد. (الکافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۲۳۱)

(۱۶) پیامبر (صلی‌الله علیه و آله):

        إِنَّ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ‏ کِتَابُ اللَّهِ، وَ خَیْرَ الْهَدْیِ هَدْیُ مُحَمَّدٍ، وَ شَرَّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا؛

بهترین سخن، کتاب خدا و بهترین روش، روش پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) و بدترین امور بدعت‏هاست (پدیده ‏هاى مخالف دین). (امالی(طوسی) ص ۳۳۷)

(۱۷) پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله):

        خَیرُ القُلوبِ اَوعاها لِلخَیرِ وَ شَرُّ القُلوبِ اَوعاها لِلشَّرِّ، فَاَعلَى القَلبِ الَّذى یَعِى الخَیرَ مَملُوٌّ مِنَ الخَیرِ اِن نَطَقَ نَطَقَ مَأجورا و اِن اَنصَتَ اَنصَتَ مَأجورا؛

بهترین قلب‏ها، قلبى است که ظرفیت بیشترى براى خوبى دارد و بدترین قلب‏ها، قلبى است که ظرفیت بیشترى براى بدى دارد، پس عالى‏ترین قلب، قلبى است که خوبى را در خود دارد و لبریز از خوبى است. اگر سخن بگوید، سخنش در خور پاداش است و اگر سکوت کند، سکوتش درخور پاداش است. (جعفریات(اشعثیات) ص ۱۶۸)

(۱۸) امام حسین (علیه‌السلام) :

        لا تَقولَنَّ فى اَخیکَ المُؤمِنِ اِذا تَوارى عَنکَ اِلاّ ما تُحِبُّ اَن یَقولَ فیکَ اِذا تَوارَیتَ عَنهُ؛

وقتى که برادر دینى‏ات از تو جدا شد، سخنى پشت سر او نگو، مگر این که دوست دارى او در پشت سر تو آن را بگوید.

(بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۵ ، ص ۱۲۷)

(۱۹) امام على (علیه‌السلام) :

        اِذا حَسُنَ الخُلقُ لَطُفَ النُّطقُ؛

با اخلاق نیکو، گفتار نرم مى‏شود. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۵۵ ، ح ۵۳۸۵)

(۲۰) زید بن ثابت:

         کُنَّا إِذَا جَلَسْنَا إِلَیْهِ ص إِنْ أَخَذْنَا فِی حَدِیثٍ فِی ذِکْرِ الْآخِرَهِ أَخَذَ مَعَنَا وَ إِنْ أَخَذْنَا فِی ذِکْرِ الدُّنْیَا أَخَذَ مَعَنَا وَ إِنْ أَخَذْنَا فِی ذِکْرِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ أَخَذَ مَعَنَا؛

هرگاه با رسول اکرم ((صلی‌الله علیه و آله)) مى‏ نشستیم، اگر در مورد آخرت صحبت مى کردیم، ایشان هم با ما همان سخن را مى ‏گفتند و اگر در مورد دنیا صحبت مى ‏کردیم، ایشان هم‏چنین مى ‏کردند و اگر در مورد خوردنى و نوشیدنى صحبت مى‏ کردیم، ایشان هم با ما هم‏سخن مى‏ شدند. (مکارم الاخلاق ص ۲۱)

(۲۱) امام محمدباقر (علیه‌السلام):

        قولوا لِلنّاسِ اَحسنَ ما تُحِبُّونَ اَن یُقالَ لَکم؛

بهترین چیزی را که دوست دارید درباره شما بگویند ، درباره مردم بگویید.

(تحف العقول ص ۳۰۰ – امالی(صدوقی) ص ۲۵۴ – تفسیر العیاشی ج ۱ ، ص ۴۸)

(۲۲) امام محمد باقر (علیه‌السلام):

        خُذُوا الکَلِمَهَ الطَّیِبَهِ مِمَّن قالَها وَ اِن لَم یَعمَل بِها؛

سخن نیک را از هر کسی، هر چند به آن عمل نکند، فراگیرید .(تحف العقول ص۲۹۱– بحارالانوار(ط-بیروت) ج۷۵، ص۱۷۰)

(۲۳) امام موسی کاظم (علیه‌السلام):

        قِلَّهُ المَنطِقِ حُکم عَظیمٌ ، فَعَلَیکُم بِالصَّمتِ فَانَّهُ دَعَهٌ حَسَنَهٌ وَ قِلَّهُ وِزرٍ وَ خِفَّهٌ مِنَ الذُّنوبِ؛

کم گویی، حکمت بزرگی است، بر شما باد به خموشی که آسایش نیکو و سبکباری و سبب تخفیف گناه است .

 (تحف العقول ص ۳۹۴)

(۲۴) امام صادق (علیه‌السلام):

        أَصْدَقَ الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ الْمَوْعِظَهِ وَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ کِتَابُ اللَّه‏؛

راست ترین سخن و رساترین پند و بهترین داستان، کتاب خداست. (من لا یحضره الفقیه ج ۴، ص۴۰۲، ح ۵۸۶۸)

(۲۵) امام علی (علیه‌السلام):

         الْکَلَامُ کَالدَّوَاءِ قَلِیلُهُ یَنْفَعُ وَ کَثِیرُهُ قَاتِل‏؛

سخن چون دواست، اندکش سودمند و زیادش کشنده است. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۱۱ ،ح ۴۰۸۱)

 منبع:

سایت شهید آوینی.