آیا استمداد از غیر خدا با توحید سازگار است؟ آیا توسل به پیامبر و ائمه شرک است ؟

آیا استمداد از غیر خدا با توحید سازگار است؟

آیا توسل به پیامبر و ائمه شرک است ؟

شبهه :

   یکی از اشکالاتی که از طرف فرقه وهابیت و طرفداران وطنی آنها بر علیه شیعیان مطرح  می گردد اینست که میگویند : چون شما به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و ائمه هدی علیهم السلام توسل می کنید پس مشرک هستید، زیراتوسل بغیر خدا شرک است، ونیز میگویند که شما آنها را با کلمه (یا) میخوانید مثل یا رسول الله یا علی یا زهراء و….. در حالیکه بجز گفتن “یا الله” ، استفاده از “یا” برای دیگر اسم ها درست نیست زیرا این کار استمداد از غیر خدا است.این کار یعنی دعا و دعا از مصادیق عبادت است و عبادت غیرخداوند نیز شرک می باشد. همچنین شما از کسانی کمک میخواهید که قادر نیستند نفع یا ضرری به دیگران برسانند در صورتی که نافع(سود رساننده) و ضارّ(ضرر رساننده) فقط خداوند متعال است. خداوند متعال نیز در آیاتی از قرآن کریم وعده داده است که دعای بندگان را مستجاب کند و حتی فرموده است که از رگ گردن هم به ما نزدیک تر است ، پس برای چه بغیر خدا روی بیاوریم در حالیکه او همه جا هست و صدای ما را میشنود و برآورنده حاجتها فقط اوست ؟  .

پاسخ اجمالی :

اگر استمداد از غیر خدا با این اعتقاد باشد که این بزرگان و اولیاء الاهی مستقیما حاجت بر آورده می کنند و در بر آوردن حاجت نیازمند خدا نیستند این شرک و ضد توحید است و جایز نیست.

ولی اگر اعتقاد این باشد که این بزرگان حاجت ها را با اذن خدا و با قدرتی که خداوند به آنان عنایت فرموده است (بالله)، بر آورده می سازند این عقیده نه تنها شرک نیست بلکه عین توحید است و هیچ اشکالی ندارد.

پاسخ تفصیلی

مفهوم شرک

شرک این است که انسان کسی را همتای خدا در ذات، خالقیت، مالکیت، ربوبیت و عبادت بداند و برای خدا در یکی از این امور شریک قائل شود پس اگر کمک و استمداد از غیر خدا به گونه ای باشد که لازمه آن شریک قرار دادن برای خدا باشد؛مثل این که برای غیر خدا در بر آوردن حاجت شأن و قدرتی مستقل ازقدرت خدا قائل شود، این کار، شرک و حرام است اما اگر در استمداد از غیر خدا قدرت مستقلی برای غیر خدا قائل نباشیم بلکه در طول قدرت خدا و با اذن خدا بدانیم این نه تنها شرک نیست بلکه شواهدی از قرآن، سنت و نیز عرف متشرعه آن را تأیید می کند.

بنابر این اگر از پیامبر اکرم(ص) و دیگر بندگان صالح خدا اموری را درخواست کنیم تا آنها به اذن خدا آن را انجام دهند این شرک نیست زیرا آنان را هم ردیف خداوند و مستقل در تأثیر قرار نداده­ایم و در خواست کمک و استمداد از دیگری به معنای عبادت او نیست.

مفهوم دعا در قرآن

اشتباه در فهم معنای دعا در قرآن باعث شده است که برخی در خواست از غیر خدا و صدا کردن غیر او را شرک و چنین شخصی را کافر و مهدور الدّم بدانند.

در خود قرآن کریم هم مواردی وجود دارد که انسانهای موحد دیگران را با کلمه (یا) خوانده اند و خداوند هرگز آنها را مشرک نخوانده و از این کار هم برحذر نداشته است .

بعنوان نمونه به این آیه مبارکه توجه فرمائید :

” إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ ” [ياد كن] زمانى را كه يوسف به پدرش گفت اى پدر، من [در خواب] يازده ستاره را با خورشيد و ماه را ديدم ، که [آنها] براى من سجده مى ‏كنند ” (1) .
یا این آیه مبارکه :

” قالَ يَا بُنَيَّ لاَ تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ “

[يعقوب] گفت اى پسركم خوابت را براى برادرانت‏حكايت مكن ” (2) .
در این دو مورد که بعنوان نمونه نقل شد می بینید که دو پیامبر خداوند همدیگر را با کلمه (یا) مورد خطاب قرار میدهند و اگر این کار شرک بود اولا این دو پیامبر بزرگوار انجام نمیدادند و ثانیا خداوند برای آنها توضیح میداد که دیگر در آینده از این لفظ استفاده نکنند .

   ممکن است بعضی از اشکال کنندگان بگویند این کلمه وقتی شرک آور است که برای کمک خواستن از دیگران باشد اما اگر نفس صدا کردن شخصی باشد شرک نخواهد بود .

باز هم از قرآن کریم جواب میدهیم که خداوند متعال میفرماید :

” قَالُواْ يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ، قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ إِنَّهُ هُوَالْغَفُورُ الرَّحِيمُ”

[فرزندان یعقوب] گفتند : اى پدر براى گناهان ما آمرزش بخواه كه ما خطاكار بوديم ، گفت به زودى از پروردگارم براى شما آمرزش میخواهم كه او همانا آمرزنده مهربان است” (3) .

در این آیه مبارکه هم بوضوح دیده میشود که فرزندان حضرت یعقوب علیه السلام به پدر شان توسل میکنند و از او کمک در آمرزش گناهان خود میخواهند ، حضرت یعقوب علیه السلام نیز بدون آنکه آنها را از این عمل منع کند به آنها وعده میدهد که از خداوند متعال برایشان طلب مغفرت نماید، در حالیکه اگر این قضیه شرک بود، هرگز حضرت یعقوب علیه السلام اینکار را انجام نمیداد، و خداوند آنرا تایید نمی فرمود .
خداوند متعال در قرآن کریم به ما دستور میدهد که بسوی او وسیله ای داشته باشیم چنانچه میفرماید :

“يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَ جَهِدُوا فى سبِيلِهِ لَعَلَّكمْ تُفْلِحُونَ” اى كسانى كه ايمان آورده ايد پرهيزگارى پيشه كنيد و وسيله اى براى تقرب به خدا انتخاب نمائيد و در راه او جهاد كنيد باشد كه رستگار شويد ” (4) .

در این آیه مبارکه نیز اتخاذ وسیله بسوی خداوند مأموربه قرار گرفته است و اگر این کار شرک بود هرگز خداوند متعال چنین دستوری برای ما نمیداد و از ما نمی خواست که وسیله ای برای خود انتخاب کنیم .

اگرگفته شود که آن وسیله ای که خداوند از ما خواسته است عباداتی مثل نماز و روزه و…. میباشد که بوسیله این عبادات انسان میتواند بخدا توسل جوید نه توسل به بزرگان دین چنانکه در بعضی از روایات فریقین نیز نقل شده است ، در پاسخ می گوئیم که آنچه در روایات گفته شده است بعنوان تنها مصداقِ «وسیله نیست بلکه معرفی بعضی از وسائل است ، بتعبیر دیگر از روایاتی که در رابطه با معرفی وسیله آمده است استفاده میشود که عبادت وسیله است اما اینکه توسل به انبیاء و صلحاء و اولیاء وسیله نباشد منعی دیده نمیشود .

 این افراد به بعضی از آیات قرآن استناد می کنند؛ مانند آیه شریفه :

 “وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدا”.

“مساجد از آن خداست، دیگری را با خدا نخوانید”.(5) و حال آن که واژه دعا در قرآن به معانی گوناگونی به کار رفته است:

1- به معنی عبادت؛ مانند آیه شریفه فوق الذکر.

2- به معنی دعوت کردن و فراخواندن به سوی چیزی؛ مانند سخن نوح (ع) که فرمود:

قَالَ رَبّ‏ِ إِنىّ‏ِ دَعَوْتُ قَوْمِى لَيْلًا وَ نَهَارًا*فَلَمْ يَزِدْهُمْ دُعَاءِى إِلَّا فِرَارًا*

 ” پروردگارا قوم خود را شب و روز فراخواندم ولی دعوت من جز بر فرار (ازحق)برای آنان نیفزود. ” (6)

” این دعا همان دعوت آنان به سوی ایمان است و این نوع دعا نه تنها شرک نیست بلکه عین ایمان است و انجام آن بر پیامبران واجب بوده است.

3- به معنی تقاضای حاجت که گاه از طریق عادی و معمولی است مانند:

 “وَ لَا یَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُواْ”

 “هنگامی که از شهود، دعوت برای ادای شهادت شود، نباید امتناع کنند”  (7) این دعا در امور عادی است که به یقین اگر کسی آن را انجام دهد کافر نمی شود. و گاه از طرق غیر عادی و معجزات است که این خود بر دو قسم است:

الف. گاه با اعتقاد استقلال غیر خدا در تأثیر است.(یعنی شخص معتقد به این باشد که این گونه آثار بدون دخالت خداوند اثر می کنند) این قسم اعتقاد نوعی شرک است زیرا تنها خداوند متعال مستقل در تأثیر است و غیر او، حتی اسباب عادی نیز هر چه دارند از خدا دارند و به اذن او اثر می گذارند(یعنی هر موثری اثر هر لحظه ی خود را آن به آن از خدا می گیرد). قرآن در این باره می فرماید:

“قُلِ ادْعُواْ الَّذِینَ زَعَمْتُم مِّن دُونِهِ فَلَا یَمْلِکُونَ کَشْفَ الضُّرِّ عَنکُمْ وَ لَا تَحْوِیلا”

“بگو کسانی را که غیر از خدا می پندارید بخوانید آنها نمی توانند مشکلی از شما را برطرف سازند و نه در آن تغییری ایجاد کنند” (8)

 هیچ فرد مؤمن آگاه و با ایمانی چنین عقیده­ای را درباره هیچ یک از انبیا و بزرگان الاهی ندارد.

ب. گاه ازشخصی می خواهیم تا برای ما ازخدا چیزی بطلبد. این نوع درخواست، توحید انسان کامل است چنین فردی که بزرگی را واسطه و شفیع به درگاه خدا قرار می دهد و مسبب الاسباب و علت حقیقی و تأثیر گذار واقعی را خدا می داند ولی با توسل به اولیاء الاهی از آنها می خواهد که نزد خدا برای او تقاضای حاجتی کنند این عین توحید و یگانه پرستی است. قرآن می گوید: بنی اسرائیل نزد موسی آمدند واز او تقاضا کردند که از خداوند غذاهای متنوعی برای آنها بخواهد.

” وَ إِذْ قُلْتُمْ یَمُوسىَ‏ لَن نَّصْبِرَ عَلىَ‏ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَ قِثَّائهَا وَ فُومِهَا وَ عَدَسِهَا وَ بَصَلِهَا”

“ای موسی ما نمی توانیم به یک نوع غذا قناعت کنیم از پروردگارت بخواه که از آن چه زمین می رویاند از سبزیجات و … برای ما فراهم سازد. ” (9)

 موسی هرگز به آنها ایراد نکرد که چرا مرا با خطاب “یا موسی” فرا خواندید و چرا مستقیماً خودتان از خدا نخواستید و این شرک و کفر است. بلکه موسی تقاضای آنها را از خدا خواست و حاجت آنها بر آورده شد.

  بالاتر ازهمه ی اینها قرآن کریم حتی در خواست عاجزانه ی بندگان خدا را

از اولیاء الهی نفی نکرده به این آیه توجه فرمائید :

فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَيْهِ قَالُواْ يَأَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنَا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَجِئْنَا بِبِضَعَةٍ مُّزْجَئةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنَا  إِنَّ اللَّهَ يَجْزِى الْمُتَصَدِّقِينَ .

  “پس هنگامى كه بر يوسف وارد شدند، گفتند: عزيزا! از سختى [قحطى و خشكسالى‏] به ما و خانواده ما گزند و آسيب رسيده و [براى دريافت آذوقه‏] مال ناچيزى آورده‏ايم ،پس پيمانه ما را كامل بده و برما صدقه بخش زيرا خداوند صدقه ‏دهندگان را پاداش مى ‏دهد. ” (10)

حاجت از اين بالاتر؟!! نهايت درخواست است كه مي گويند صدقه بده و همچون درماندگان دعا مي كنند.

اگرحاجت خواستن سبب شرك شود حضرت برخورد مي كرد و خداوند تاييد نمي فرمود.

  از اين هم بالاتر داريم:

عذاب را خدا نازل و فقط خدا دفع مي كند :

أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَليلاً ما تَذَكَّرُونَ .

[آيا آن شريكان انتخابى شما بهترند] يا آنكه وقتى درمانده‏اى او را بخواند اجابت مى‏كند و آسيب و گرفتاريش را دفع مى‏نمايد، و شما را جانشينان [ديگران در روى‏] زمين قرار مى‏دهد؟ آيا با خدا معبودى ديگر هست [كه شريك در قدرت و ربوبيت او باشد؟!] اندكى متذكّر و هوشيار مى‏شوند . (11)

بنا براين برای كشف ضرّ و سوء (ضرر و بدی)  نبايد به سراغ غير رفت چون شرك است !!!

امّا قرآن کريم گزارشی ديگر مي دهد:

وَ لَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قالُوا يا مُوسَى ادْعُ لَنا رَبَّكَ بِما عَهِدَ عِنْدَكَ لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَ لَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَني‏ إِسْرائيلَ.

[و چون بلا بر آنها واقع شد، گفتند: اى موسى! پروردگار خويش را بدان عهدى كه با تو دارد براى ما بخوان كه: اگر عذاب را از ما بردارى قطعا به تو ايمان مى‏آوريم و حتما بنى اسرائيل را با تو مى‏فرستيم.](12)

توجه : اين خواندن ها چه فرقي دارند؟ بايد جمع بندي شوند.

 جمع بندي :

 پس خواندن مقرب الهي حتي براي دفع عذاب هيچ اشكالي ندارد. اما اگر براي مدعوّ قدرت استقلالي خدائي قائل شويم مشرك مي شويم.

خواندن غير خدا زمانی شرک است که خواننده، مدعو(خوانده شده)را خدا بداند.

ممکن است گفته شود : زنده میتواند ضار و نافع، باشد و توسل به زنده اشکال ندارد اماشما شیعیان به مردگان توسل میکنید و مرده نمی تواند ضار یا نافع باشد.

جواب میدهیم که : اگر توسل شرک است دیگر فرقی بین زنده و مرده نیست زیرا این گفتار شبیه آنست که اگر شما زنده را پرستش کردید شرک نیست اما اگر مرده را پرستش کردید شرک می شود ، بلکه اگر توسل شرک باشد این شرک بودن طبق عقیده اشکال کنندگان در زنده بیشتر قابل اثبات است تا مرده .

  حتی در خواست خارق عادات نيز مطابق آيات قرآن کريم شرک نيست.

در خواست خارق العاده از طرف حضرت سليمان:

قالَ يا أَيُّهَا الْمَلَؤُاأَيُّكُمْ يَأْتيني‏ بِعَرْشِها قَبْلَ أَنْ يَأْتُوني‏ مُسْلِمينَ .

[سليمان‏] گفت: اى سران و اشراف ! كدام يك از شما تخت او را پيش از آنكه همگى به حالت تسليم نزد من آيند ، برايم مى‏آورد ؟ (13)

  استغاثه نیز از دیدگاه قرآن بموقع نیاز مورد تائئد می باشد :

 وَ دَخَلَ الْمَدينَةَ عَلى‏ حينِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِها فَوَجَدَ فيها رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلانِ هذامِنْ شيعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغاثَهُ الَّذي مِنْ شيعَتِهِ عَلَى الَّذي مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسى فَقَضى‏ عَلَيْهِ قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبينٌ

و موسى (روزى) بى‏خبر اهل مصر به شهر در آمد، آنجا ديد كه دو مرد با هم به قتال مشغولند، اين يك از شيعيان وى (يعنى از بنى اسرائيل) بود و آن يك از دشمنان وی(يعنى از فرعونيان) بود، در آن حال آن شخص شيعه از موسى دادخواهى و يارى بر عليه آن دشمن خواست، موسى مشتى سخت بر آن دشمن زد، قضا را بدان ضربت او را كشته شد. موسى گفت: اين كار(ظلم قبطی که می خواست شیعه موسی را به زور به اسارت بگیرد) از فريب و وسوسه شيطان بود (تا اين كافر ظالم را با مؤمنى به قتال برانگيخت و عاقبت به هلاكت رسيد) كه دشمنى شديد شيطان و گمراه ساختن آدميان به سختى آشكار است.(14)

اعتقاد به نقش مخلوقات در تأثیر و تأثر و سببیت و مسببیت شرک نیست. لازمه توحید این نیست که نظام سببی و مسببی جهان را انکار کنیم و هر اثری را بلا واسطه از خدا بدانیم و برای اسباب هیچ نقشی حتی به صورت طولی، قائل نباشیم؛ مثلا معتقد باشیم که آتش نقشی در سوزانیدن و آب در سیراب کردن و باران در رویانیدن ندارد خداست که مستقیما می سوزاند، مستقیما سیراب می سازد و مستقیما می رویاند. پس هم چنان که اعتقاد به وجود مخلوق مساوی با شرک ذاتی و اعتقاد به خدای دوم نیست بلکه مکمل و متمم اعتقاد به وجود خدای یگانه است اعتقاد به تاثیر و سببیت و نقش داشتن مخلوقات در نظام جهان نیز با توجه به این که همان طور که موجودات استقلال در ذات ندارند استقلال در تاثیر هم ندارند، شرک نیست. پس مرز توحید و شرک این نیست که برای غیر خداوند نقشی در تأثیرات قائل بشویم یا نشویم بلکه شرک آن است اسباب دیگر را در عرض و کنار خداوند قرار دهیم و برای آنان استقلالی در تاثیر قائل شویم.

به عبارت دیگر، اعتقاد به قدرت و تاثیر ما فوق طبیعی برای یک موجود مانند فرشته یا پیامبر و امام نیز مانند اعتقاد به تاثیر اسباب عادی شرک نیست و داشتن نقش ما فوق حد عوامل معمولیی، مستلزم اعتقاد به قدرتی در مقابل خدا نیست و موجودی که به تمام هویتش وابسته به اراده حق است و هیچ حیثیت مستقل از خود ندارد تاثیر ما فوق طبیعی او پیش از آن که به خودش مستند باشد مستند به حق است و او جز مجرایی برای مرور فیض حق به اشیا نیست همانگونه که واسطه فیض وحی و علم بودنِ جبرئیل و واسطه رزق بودنِ میکائیل و واسطه احیاء بودنِ اسرافیل و واسطه قبض ارواح بودنِ ملک الموت شرک نیست.

برای روشن تر شدن بحث به دو نمونه از آیات قرآن اشاره می کنیم:

1. قرآن از زبان حضرت عیسی می فرماید:

  ” أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ أُحْيِ الْمَوْتى‏ بِإِذْنِ اللَّهِ “

“به اذن خدا کور مادر زاد و مبتلایان به برص را بهبودی می بخشم و مردگان را به اذن خدا زنده می کنم”.(15)

1. فرزندان حضرت یعقوب بعد از این که پشیمان شدند، خدمت پدر رسیدند  “قالُوا يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئينَ. قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبىّ‏ِ  إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ”

” گفتند پدر! ازخدا آمرزش گناهان ما را بخواه که ما خطاکار بودیم گفت : بزودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى‏طلبم که او بسیار آمرزنده و مهربان است‏.” (16)

می بینیم که فرزندان یعقوب از عبارت “یا أَبانَا” استفاده کردند و آن حضرت آنها را از این کار نهی نکرد و نفرمود خودتان از خداوند بخواهید پس معلوم می شود این کار هیج گونه منافاتی با توحید ندارد.

از سوی دیگر :
اول : توسل یعنی تمسک به وسیله برای رسیدن به هدف و اگر توسل به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و اهلبیت علیهم السلام شرک باشد پس توسل بهر وسیله ای شرک است زیرااین قانون استثنا پذیر نیست، پس کسیکه به اتومبیلی متوسل می شود تا او را بمقصدی برساند او به اتومبیل توسل کرده است و باید مشرک باشد ، هم چنین اگر کسی مریض میشود و به دکتر مراجعه میکند ، او به دکتر متوسل شده است و باید مشرک باشد ، یا کسی که به هنگام در ماندگی از دیگران کمک یا وامی در خواست می کند مشرک می باشد در حالیکه این مسئله را ما وجداناٌ شرک نمی یابیم  .

دوّم : معنی نزدیک بودن خداوند بما ، نزدیک بودن ما بخداوند نیست زیرا این قرب مثل قربهای جسمانی نیست که اگر من به شما نزدیک باشم شما هم به من نزدیک هستید، بلکه این قرب ، از نوع دیگری است و در این نوع نزدیک بودن گاهی قرب و نزدیکی یک طرفه است چنانکه خداوند متعال به همه عالم و آدم از کافر و مسلمان ، مشرک و موحد ، فاسق و مؤمن نزدیک است در حالیکه کافر و مشرک و فاسق بخداوند قرب و نزدیکی ندارند .

سوّم : انسان در بعضی از مواقع عمر خود کارهای ناشایستی انجام میدهد که آبرویی برای خود نزد خداوند باقی نمیگذارد و در این موارد نیاز بواسطه ای آبرومند در نزد خداوند متعال دارد که خداوند بسبب قرب و مقام واسطه از این شخص بگذرد و دعایش را مستجاب کند .

چهارم : درست است که ضار و نافع بصورت مستقل خداوند متعال است، اما خداوند دنیا را دار اسباب و علل قرار داده است و حتی بعضی از اشیاء جامد و بدون روح را ضار یا نافع خلق کرده است مثلا زهر کشنده است اما این کشندگی را چه کسی به آن داده است(و می دهد)؟ ، یا خوراکیها نافع اند اما این نفع رسانی را چه کسی به آنها داده است(و می دهد)؟ ، یقینا در جواب باید گفته شود خداوند متعال، (در یک لحظه اگر خداوند خاصیت اشیاء را به آنها ندهد اشیاء دارای خاصیّت نخواهند بود) پس اگر خداوند میتواند گیاهان و نباتات را ضار و نافع قرار بدهد آیا نمی تواند قدرت نفع رسانی را به بندگان صالح خود عطا کند ؟!!، چنانکه این مطلب از در خواست پسران حضرت یعقوب علیه السلام از پدر شان و وعده حضرت یعقوب کاملا مشخص و روشن است .

از طرف دیگر ما همه مسلمانیم و معتقدیم که انسان دارای روح و بدن است و این انسان بعد از مرگ روحش از بدن جدا شده اما در عالم برزخ در قالب مثالی بزندگی برزخی خود تا روز قیامت ادامه خواهد داد ، و اگر از انبیاء و اولیاء باشد خداوند متعال روح او را آزاد میگذارد و توسط ملائکه پیغام دیگران را به او میرساند .

آیا وقتی ما در نماز میگوئیم السلام علیک ایهاالنبی و رحمة الله و برکاته پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم میشنود یا خیر؟ اگر گفته شود که نمی شنود،

 جواب میدهیم : که پس باید سلام بصیغه خطاب (سلام بر تو ای رسول خدا…) نباشد ، و اگر گفته شود که توسط ملائکه به آنحضرت خبر داده میشود ،

جواب میدهیم : که این خود یعنی که آنحضرت میتواند مطالب را بشنود و از آن با خبر شود پس اگر توسل هم کردیم توسط ملائکه به آنحضرت خبر داده میشود .

شبهه :

میگویند : مشرکین مکه هم ، چنانکه قرآن کریم از آنها نقل میکند میگفتند : ” وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى “

 “و كسانى كه به جاى او(خداوند) دوستانى براى خود گرفته ‏اند [به اين بهانه كه] ما آنها را جز براى اينكه ما را هر چه بيشتر به خدا نزديك گردانند نمى ‏پرستيم” (17) .

در پاسخ می گوئیم :

1-   در این آیه مبارکه کلمه نعبد آمده است که بمعنی عبادت و پرستش است و عبادت غیر خدا حتی اگر برای توسل و تقرب بخداوند باشد نیز شرک و باطل است

2-   حتی اگر مشرکین آنجا کلمه عبادت را هم بکار نمیگرفتند باز عمل آنها باطل و غلط بود زیرا که بوسیله بت و باطل امکان تقرب بخداوند نیست

3-   توسل عبادت و پرستش نیست

4-   پیامبر و خاندان آنحضرت صلی الله علیه و آله وسلم بت نیستند بلکه بندگان مقرب خداوند میباشند .

 میگویند : خداوند متعال در وصف حال مشرکین قریش میفرماید : ” وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَؤُلاء شُفَعَاؤُنَا ” و به جاى خدا چيزهايى را می پرستند كه نه به آنان زيان می‏رساند و نه به آنان سود میدهد و می‏گويند اينها نزد خدا شفاعتگران ما هستند ” (18) .

میگوئیم : در آیه مبارکه نیز خداوند متعال کلمه یعبد را که بمعنی پرستش است ،بکار گرفته است که مسلما شرک است، بتها هم آنچنانکه آنها فکر میکردند نبودند (زیرا مقربان و شفیعان را هم خود خداوند باید معرفی کند و نمی شود کسی از پیش خود برای خدا مقرب تراشی کند) ، و نمی توانستند شفعای آنها باشند چون تقربی در پیشگاه خداوند نداشتند

 ولی در توسل پرستش نیست و توسل شده نیز در پیشگاه خداوند تقرب دارد و توسل کننده نیز میداند که همه کاره خداوند است و خداوند نیز به توسل شده نظر لطف و عنایت دارد و خواسته او، بی جواب نمی ماند .

در ضمن خداوند متعال در قرآن کریم خطاب به مشرکین میفرماید : ” إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنتُمْ لَهَا وَارِدُونَ ” در حقيقت‏ شما و آنچه غير از خدا مى ‏پرستيد هيزم دوزخيد شما در آن وارد خواهيد شد” (19) .

باید اشکال کنندگان طبق استدلالی که میکنند و توسل را عبادت «من دون الله» میدانند ، معتقد شوند که پیامبر صلی الله و علیه و آله وسلم و ائمه و انبیاء و علیهم السلام و صلحاء همه هیزم جهنم هستند، چون شیعیان و اهل سنت توسل به این بزرگواران را جایز میدانند و توسل هم میکنند.

در حالیکه از نظر وهابیت این توسل «عبادتِ مِن دون الله» است، پس آنهائی که توسل میکنند و آنهائی که مورد توسل قرار میگیرند همه باید هیزم جهنم باشند ، در حالیکه امکان اعتقاد به یک چنین امری نیست چون هرکه خودش را مسلمان میداند نمی تواند معتقد شود که پیامبر و اهلبیت علیهم السلام و سایر انبیاء و صلحاء هیزم جهنم باشند ،

پس : معلوم میشود مراد از «من دون الله» بتها، و مراد از «عبادت» هم پرستش آنها است و فرقی نمیکند که عبادت بتها بمنظور تقرب بخدا باشد یا نباشد زیرا عبادت غیر خدا بهر منظوری که باشد شرک است ، اما همانطوریکه عرض کردیم توسل عبادت نیست و چون عبادت نیست پس شرک نیست .

پنجم : در روایاتی که در کتب قدیم آنها آمده است توسل صحابه و تابعین و علماء ثابت است و معلوم میشود که از نظر آنان توسل امری مطلوب و جایز میباشد .

ابن جعد با سند نقل میکند كه ” عصب پاي عبد الله ابن عمر بشدت گرفت و عبد الرحمن بن سعد كه در محضر او بود گفت ترا چه شده است ؛ جواب داد : عصب پايم از اين جا گرفته است ؛ گفت كسي را بخوان كه بيشتر از همه دوستش داري و او فورا گفت ( يا محمد ) و مشكلش رفع شد  “. (20)

در کتاب الموسوعة الفقهیة از قسطلاني نقل شده که گفت : ” از مالك روايت شده كه دومين خليفه عباسي ابو جعفر منصور از او سؤال كرد:

 آيا در موقع دعا رويم را بسوي قبر رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم كنم يا اينكه رو بقبله بايستم و پشتم به طرف قبر باشد ؛ مالك در جواب گفت : چرا رويت را برگرداني بلكه در حال ايستاده، رویت بطرف قبر باشد، زيرا كه پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم وسيله تو و وسيله پدرت آدم است تا بروز قيامت بلكه آنحضرت را شفيع خودت قرار بده .

این قصه را ابوالحسن علی بن فهر در کتاب فضائل مالک با سند نقل کرده است و گفته است اشکالی در صحت این داستان نیست وهمچنین قاضی عیاض در شفاء از عده ای از شیوخ بطریق خودش نقل نموده است .

هم چنین از نووی در باب زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده : ” بعد زائر برگردد مقابل صورت آنحضرت و به او توسل جوید و آن بزرگوار را نزد پروردگارش شفیع قرار دهد “. (21)

قزوینی با سند نقل میکند که در زمان خلافت خلیفه دوم در مدینه قحطی آمد و مردی از اعراب رفت نزد قبر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و خطاب به آنحضرت عرض کرد یا رسول الله برای امتت از خدا طلب باران کن، پس پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم را در خواب دید که به او دستور میدهد برو نزد خلیفه و سلام برسان و بگو که باران آمدنی است “. (22)

ذهبی باسنادش از بعضی علمای سمرقند نقل میکند که در یکی از سالها باران نبارید و قحطی آمد ، مردم بارها از خدا باران طلب کردند و نماز استسقاء خواندند باز نیامد تا اینکه مرد صالحی نزد قاضی سمرقند آمده و گفت من پیشنهاد میکنم که تو با مردم بسوی قبر محمد بن اسماعیل بخاری(صاحب صحیح بخاری) بروی و در آنجا همه باهم از خدا طلب باران کنیم ، پس قاضی و همه مردم رفتند و صاحب قبر را نزد خدا شفیع قرار دادند وگریه کردند ، خداوند متعال دعای آنها را مستجاب نموده باران عظیمی فرستاد که مدت هفت روز طول کشید ” (23)

ابن تیمیه میگوید : ” وَقَدْ رَوَى التِّرْمِذِيُّ حَدِيثًا صَحِيحًا عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ عَلَّمَ رَجُلًا أَنْ يَدْعُوَ فَيَقُولَ : اللَّهُمَّ إنِّي أَسْأَلُك وَأَتَوَسَّلُ إلَيْك بِنَبِيِّك مُحَمَّدٍ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ يَا مُحَمَّدُ يَا رَسُولَ اللَّهِ إنِّي أَتَوَسَّلُ بِك إلَى رَبِّي فِي حَاجَتِي لِيَقْضِيَهَا لِي اللَّهُمَّ شَفِّعْهُ فِيَّ وَرَوَى النسائي نَحْوَ هَذَا الدُّعَاءِ ” ترمذی حدیث صحیحی را از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده است که آنحضرت مردی را تعلیم داد که اینگونه دعا کند ، خدایا از تو میخواهم به پیامبرت محمد که نبی رحمت است ، یا محمد یا رسول الله من توسل میکنم بتو بسوی پروردگارم در حاجتی که دارم تا خداوند حاجتم را بر آورده کند ، خدایا شفاعت پیامبرت را در رابطه با من قبول کن ، و نسائی هم این حدیث را نقل کرده است ” (24) .

(1) . یوسف 4 .
(2)  . یوسف 5 .
(3) .  یوسف 97 – 98 .
(4) . مائده 35 .

(5).  جن، 18.

(6).  نوح، 5 و 6.

(7) . بقره، 282 .

(8) . اسراء، 56.

(9) . بقره، 61 .

(10) . یوسف، 88 .

(11) . نمل، 62 .

(12) . اعراف، 134 .

(13) . نمل، 38 .

(14) . القصص، 15 .

(15) . آل عمران، 49.

(16) . یوسف، 97 و 98.

(17) . زمر، 3  .

(18) . یونس، 18  .

(19) . انبیاء، 98  .
(20)  . مسند ابی جعد، ص 369  .
(21) . الموسوعة الفقهیة، ج 14، ص 157 .
(22) . الارشاد فی معرفة علماء الحدیث، ص 63 .
(23) . سیر اعلام النبلاء، ج 12، ص 469 .
(24) .  مجموع الفتاوی ج 1، ص 95 .