چرا بکاربردن واژه ی «عشق» در باره خداوند جایز نیست؟

سوال مهم :
چرا به کار بردن واژه “عشق” در برابر خداوند را جایز نمی دانید؟
مگر عشق در فارسی به معنای محبت زیاد نیست؟ پس چه فرقی می کند که بگوییم محبّ خدا هستیم یا بگوییم عاشق خداییم ؟

پاسخ :

مسلمانان وظیفه دارند از همان اصطلاحات و واژه هایی که خداوند برای خود پسندیده است استفاده کنند (اسماء الله توقیفی هستند) و ما در هیچ کجای قرآن کریم استعمال واژه “عشق” و مشتقات آن را نمی بینیم لذا شایسته است از به کار بردن آن پرهیز شود و همان واژه “حب” که در آیات فراوانی آمده را استفاده نماییم.

عشق در لغت از “عشقه” گرفته شده که در فارسی به آن گیاه “پیچک” می گویند چرا که شخص عاشق مانند پیچک به گرداگرد معشوق پیچیده و تمام وجودش را می گیرد، شاید به همین جهت در نصوص دینی از استعمال واژه عشق پرهیز شده است.
(تاج العروس،ج۱۳،ص۳۳۴)

دعوای ما بر سر لفظ نیست، در ورای استفاده از واژه عشق توسط صوفیه، مبانی و جهان بینی عاشقانه نهفته است که ما آنها را قبول نداریم.

به عنوان مثال:

الف) وجود عاشق فانی در وجود معشوق است لذا بحث فناء فی الله و حلول و اتحاد را مطرح می کنند.

ب) عاشق نیاز دارد معشوق را ببیند و با او عشق بازی کند، لذا مکاشفه و دیدن خدا را مطرح می کنند.
(نکاح اسماء الله و جمع بین تنزیه و تشبیه) فصوص الحکم، ج۱،ص۲۱۷٫

ج) اعمال عاشق طبق هوی و هوس و ذوق است و از عقل خود بهره نمی برد بلکه آن را زیر پا می گذارد، لذا در تصوف به شدت عقل مذمت شده و تمرکز را جایگزین تعقل می کنند.

د) رابطه عاشق با معشوق رابطه ای شخصی است و وقتی رابطه شخصی شد احکام و اعمال نیز شخصی می شود لذا بحث اسقاط شریعت و تساهل و تسامح در احکام را مطرح می کنند.

هـ) عاشق به غیر از معشوق به چیز دیگری فکر نمی کند لذا رابعه عدویه می گوید عشق خدا در قلبم دیگر جای محبت پیامبر صلی الله علیه و آله و لعنت ابلیس باقی نگذاشت.

و)عاشق هر چیزی را صورت معشوق می بیند لذا بحث عشق مجازی و شاهد بازی و المجاز قنطره الحقیقه را مطرح می کنند. (اسفار،ج۱،ص۱۷۱)

ز) گاهی معشوق به عاشق خیانت می‌کند لذا برخی از صوفیان معتقدند ابلیس عاشق خدا بود لکن خدا او را گول زد و به او خیانت کرده و وی را فریب داد!
(تمهیدات ۷۴)

ح) عاشق هرکاری که سبب تشدید عشق شود را انجام می دهد لذا صوفیه برای ایجاد حال و ذوق و وجد به بحث سماع و ذکر جلی و … می پردازند.

ط) عاشق تمامِ هست و نیست خود را فدای معشوق می کند، لذا صوفیه به ترک دنیا و عزلت و گوشه نشینی رویی می‌آورند و …


در روایات فراوانی واژه “عشق” و “عاشق بودن” مذمت شده است. امیرالمومنین علیه السلام شخص عاشق را اینگونه توصیف می کنند:
دیده، و فهمش را فرو پوشیده ﻭ ﺩﻟﺶ ﺭﺍ ﺑﻴﻤﺎﺭ نموده، ﭘﺲ ﺑﻪ ﺩﻳﺪﻩ غیر ﺻﺤﻴﺢ می نگرد، ﻭ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻲ ﻧﺎﺷﻨﻮﺍ می شنود، ﺷﻬﻮﺍﺕ ﻋﻘﻠﺶ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥ ﺑﺮﺩﻩ، ﻭ ﺩﻧﻴﺎ ﻗﻠﺒﺶ ﺭﺍ میرانده، ﻭ ﻭﺟﻮﺩﺵ ﺷﻴﻔﺘﻪ ﺁﻥ ﺷﺪﻩ … .
(نهج خطبه ۱۰۸)

و مفضل گوید از امام صادق علیه السلام درباره عشق پرسیدم!
حضرت فرمودند:
قلب‌هایی از یاد خدا خالی شدند پس خداوند محبّتِ غیرِ خود را به آنها چشانید.
-علل الشرایع، ج۱ ص۱۴۰
-اَمالی صدوق، ص۷۶۵

وَمِنَ النَّاسِ مَن یَتَّخِذُ مِن دُونِ اللَّهِ أَندَادًا یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَّهِ ۖ وَالَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ ۗ وَلَوْ یَرَى الَّذِینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّهَ لِلَّهِ جَمِیعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعَذَابِ

و برخى از مردم در برابر خدا همانندهایى [براى او] برمى‏ گزینند و آنها را چون دوستى خدا دوست مى دارند ولى کسانى که ایمان آورده‏ اند به خدا محبت بیشترى دارند کسانى که [با برگزیدن بتها به خود] ستم نموده‏ اند اگر مى‏ دانستند هنگامى که عذاب را مشاهده کنند تمام نیرو[ها] از آن خداست و خدا سخت‏ کیفر است[آیه ۱۶۵سوره ۲: البقره – جزء ۲ – ترجمه فولادوند]

به خاطر داشته باشید در قرآن و روایات در ارتباط با خدا ، واژه عشق استعمال نشده است، لذا شایسته است از به کار بردن آن پرهیز شود
و همان واژه “حب” را استفاده کنیم.

منبع: @borrhan