آرمان مهدویت مذهبی ، اعتقادی
شب بیست و سوم رمضان
یارب این تاثیر دولت از کدامین کوکب است آن شب قدرى که گویند اهل خلوت امشب است
در تعیین « شب قدر» اختلاف نظر است ، ولى از مجموع روایت هاى وارد شده در این موضوع و سیره پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) و اهل بیت (علیهم السلام ) و اصحاب مى توان گفت :
شب قدر بودن شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان ، یقینى است . و شب هاى نوزدهم و بیست و یکم وسیله اى براى دست یافتن به آن است .
اینک به ادله اى چند در این خصوص اشاره مى شود:
الف ) از شیعه و اهل سنت ، نقل کرده اند که : عبدالله انیس انصارى (جُهَنى ) که در خارج مدینه مى زیسته و شرایطش طورى بوده که نمى توانسته زیاد به مدینه بیاید و از خیرات و برکات رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) استفاده کند روزى خدمت رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) شرفیاب شد و عرض کرد: من شتران و گوسفندان و کارگرانى دارم و منزلم از مدینه دور است ، ولى دوست دارم ، یک شب از شب هاى ماه رمضان را معین فرمایید تا سعى کنم به مدینه بیایم و در نماز حاضر شوم .
فدعاه رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) فسارّه فى اءذنه ، فکان الجهنى ، اذا کان لیله ثلاث و عشرین ، دخل بابله و غنمه و اهله ، الى المدینه ؛(۶۸)
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) مطلبى را به گوش او سرى فرمودند و پس از آن این مرد، شب هاى بیست و سوم ماه رمضان با شتران و گوسفندان و کارگران خود وارد مدینه مى شد.
بعضى این روایت را با شب قدر تطبیق داده اند.
ب ) سفیان بن السمط گوید:
قلت لابى عبدالله (علیه السلام ): اللیالى التى یرجى فیها من شهر رمضان …
« شبهایى که احتمال مى رود،» شب قدر » در آنها باشد، کدام است ؟»
حضرت فرمود:
« تسع عشره واحدى و عشرین و ثلاث و عشرین ؛ شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم است .»
قلت ، فان اءخذت انسانا، الفتره او عله ، ما المعتمد علیه من ذلک ؛
پرسیدم : اگر کسى معذور باشد، به کدام شب بیشتر اهمیت بدهد؟ فرمودند:
« ثلاث و عشرین ؛ به شب بیست و سوم .»
پ ) از امام صادق (علیه السلام ) روایت است که فرمودند:
التقدیر فى لیله تسعه عشر، و الابرام فى لیله احدى و عشرین ، و الاءمضاء فى لیله ثلاث و عشرین ؛ اندازه گیرى و تقدیر امور در شب نوزدهم انجام مى شود و سپس در بیست و یکم ، ابرام و مهیا براى امضا مى گردد و آن گاه در شب بیست و سوم ، امضا خواهد شد.
ت ) شیخ صدوق مى فرماید:
اتفق مشایخنا – رضى الله عنهم – فى لیله القدیر، على انها لیله ثلاث و عشرین من شهر رمضان .(۶۹) بزرگان شیعه اتفاق کرده اند که شب قدر، بیست و سوم رمضان است .
ث ) فتّال نیشابورى نیز مى نویسد:
اتفق اکثر مشایخنا – رضى الله عنهم – على ان لیله القدر، لیله ثلاث و عشرین .(۷۰)
« بیشتر مشایخ ما اتفاق کرده اند که بیست و سوم ماه رمضان ، شب قدر است .»
اعمال مخصوص این شب نیز مؤ ید مدعاى ماست ؛ مثلا انجام دو غسل (اول و آخر شب ) و خواندن هزار مرتبه سوره قدر و تلاوت سوره دخان که نخستین آیه اش این است : (انا اءنزلناه فى لیله مبارکه ).
ج ) در تفسیر گازر آمده است :
« عبدالله عمر گفت : در عهد رسول (صلى الله علیه و آله و سلم ) چند نفر از صحابه به خواب دیدند که شب قدر، شب بیست و سوم است . حضرت رسول (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: خواب هاى شما موافق است ، هر که خواهد عبادتى کند، به شب بیست و سوم اهمیت دهد.»
چ ) و در خبر است که بنى سلمه جمعى را به مدینه فرستادند تا از رسول (صلى الله علیه و آله و سلم ) بپرسند که شب قدر، کدام شب است . به نزدیک حضرت آمدند و سوال کردند. حضرت در جواب پرسشى کردند: امشب چندم است ؟ گفتند: بیست و دوم . سپس پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:« فردا شب .»
ح ) از امام صادق (علیه السلام ) منقول است که فرمودند:
ان لیله الثالث و العشرین من شهر رمضان ، هى لیله الجهنى ، فیها یفرق کل امر حکیم ، و فیها تثبت البلایا و المنایا و الاجال و الارزاق و القضایا و جمیع ما یحدث الله فیها، الى مثلها من الحول ، فطوبى لعبد احیاها، راکعا و ساجدا و مثّل خطایاه بین عینیه و یبکى علیها، فاذا فعل ذلک ، رجوت ان لا یخیب ان شاء الله .(۷۱)
از این روایت استفاده مى شود که محققا شب بیست و سوم رمضان ، همان لیله جهنى است که در آن ، هر امر محکمى فیصله داده خواهد شد و در آن شب ، هر حادثه اى اعم از بلا، مرگ ، زندگى و روزى و تمام آنچه از حوادث الهى در این شب و سایر شب ها در طول سال واقع خواهد شد، معین مى گردد.
و سپس امام (علیه السلام ) مى افزایند:
((خوشا به حال آن بنده اى که شب یاد شده را به رکوع و سجود احیا نماید و گناهان خود را در مقابل دیدگان مجسم کند و بر انجام آنها بگرید که اگر چنین کرد، امیدوارم که به خواست خدا ناامید نشود.))
حفص بن غیاث از امام صادق (علیه السلام ) از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل کرده است :
انزل القرآن فى ثلاث و عشرین من شهر رمضان ؛(۷۲)
قرآن در شب ۲۳ رمضان نازل شده است . از سوى دیگر بر حسب دو آیه از قرآن ، این کتاب آسمانى در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده است ، بنابراین شب قدر شب ۲۳ رمضان است .
سید ابن طاووس رحمه الله مى گوید: ((طبق کشف و بیان ، شب قدر همان شب بیست و سوم رمضان مى باشد.))(۷۳)
شب قدر در مناطق مختلف
آیا شب قدر در تمام کره زمین یک شب معین است یا متفاوت است ؟
بعضى معتقدند، از آن جا که شروع ماه هاى قمرى در همه مناطق همزمان نیست ، شب قدر هم در همه بلاد، یک شب خاص نخواهد بود. برخى دیگر مى فرمایند: آغاز ماه هاى قمرى ، در کلیه مناطق یکى است و اگر در شهرى از شهرها هلال رؤ یت شود، آن شب در جمیع مناطقى که با محل رؤ یت در بخشى از شب مشترکند، اول ماه است و آن گاه پس از گذشت ۲۳ شب از رویت هلال رمضان ، آن شب ((لیله القدر)) است .
دلیل این بزرگان ، اطلاق صحیحه هشام بن حکم از امام صادق (علیه السلام ) است که فرمودند:
ان کانت له بیّنه عادله على اهل مصر، انهم صاموا ثلاثین على رؤ یته ، قضى یوما.
کسى به واسطه ندیدن هلال ، ۲۹ روز ماه رمضان را روزه گرفت ، سپس بینه عادله پیدا شد بر این که در شهرى از شهرها سى روز روزه گرفته اند، به واسطه رویت هلال در شب قبل آن ، باید یک روز قضا کند.
و در موثقه بصرى ، امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
((فان شهد اهل بلد آخر، فاقضه ؛ اگر اهل شهرى شهادت دهند که هلال را دیده اند و در آن روز که یوم الشک بود و روزه نگرفت ، باید آن را قضا کند.))
در این مورد، صاحب جواهر و نراقى در مستند و حکیم در مستمسک ، نیز این قول را تقویت کرده اند.
و اما از آنجا که اکثر فقها صحیحه هشام را مقید دانسته اند، لذا بر ماست که رعایت احتیاط کرده و ضمن توجه به رویت هلال در شهرهاى نزدیک و یا موافق در افق ، شب بیست و سوم پس از رویت هلال در بلد خود را نیز احیا بداریم و همچنین شب بیست و سوم پس از رویت هلال در شهرهاى دور و یا مخالف در افق را نیز احیا بگیریم تا مطمئن به درک فضیلت شب قدر گردیم .
محرومان از برکات لیله القدر
از برخى روایات استفاده مى شود که گروهى از اسلام و رحمت و دیگر برکات شب قدر محرومند و آنها عبارتند از:
۱٫ شارب الخمر؛
۲٫ خورنده گوشت خوک ؛
۳٫ کسى که خود را به وسیله زعفران آرایش نماید.(۷۴)
۴٫ آنان که در منزل خود، سگ نگهدارى مى کنند (مگر به خاطر مصلحتى مشروع ).(۷۵)
۵٫ ملعونان (منافقان )، رباخواران ، پیشوایان شرور، کافران ، رشوه گیران ، رشوه دهندگان ، قاطعان رحم ، شهوت رانان ، کتمان کنندگان حقیقت ، فتنه گران ، ظالمان ، یارى دهندگان ظالمان ، شراب خواران ، اهل تهمت و دروغ و غیبت ، تارکان معروف و عاملان منکر و عاق والدین و ساحران و…
۶٫ کسى که کینه برادر مسلمان خود را به دل گیرد و با او دشمن باشد.
میبدى مى نویسد: فرشتگان و جبرئیل گرد عالم مى گردند و به همه جاى ها در آیند و به همه خانه هاى مومنان در شوند، خانه اى که در آن جا ((مى )) بود یا مدمن الخمر بود یا فرزندى عاق بر پدر و مادر یا قاطع رحم بود یا در آن خانه سگى بود یا تصاویر یا کسى که نماز نکند یا دو مسلمان که با یکدیگر به هجرت باشند و سخن نگویند، فرشتگان در این خانه ها نروند و از خیرات و برکات این شب محروم باشند.(۷۶)
# # #
در رفع این ابهام که چرا عرشیان توجهى به این گروه از انسان ها ندارند و چرا باید از نورانى بودن شب قدر و برکات آن محروم باشند، باید گفت :
این گونه افراد با رمضان انسى ندارند و زمینه بهره ورى از برکات این شب ها را در خود فراهم نیاورده اند و روحشان نیز آمادگى پذیرش ملائک و حقیقت برتر از آن روح را ندارند؛ کسى که در طول یک سال ، با بى بند و بارى زندگى را ادامه داده و از انجام هر خلافى کوتاهى نکرده است ، چگونه مى تواند چشم به شب قدر بدوزد و پذیراى ملائکه گردد؟!
آرى باید نخست دیو را از جان بیرون راند و آن گاه به انتظار فرود آمدن ملائکه و روح و نیز بارش رحمت الهى نشست ، زیرا وجود زمینه هاى پذیرش از ضروریات محسوب مى گردد.
البته ناگفته نماند که تزکیه خانه دل از وسوسه هاى ابلیس لعین و پاکسازى آن از آلودگى هاى ظلمانى و آنگاه ایجاد زمینه براى تغذیه سالم آن از غذاهاى معنوى و آرامش بخشى ، هم چون ذکر و یاد خدا و توبه و استغفار و تلاوت قرآن و توسل و در نهایت ، درک فیوضات الهى در لیله القدر، بدون توفیق از جانب حق تعالى به دست نمى آید و روى همین اصل است که عارف سالک ، مرحوم میرزا جواد آقا ملکى تبریزى در المراقبات مى فرماید:
((از مهم ترین دعاها در ماه رمضان ، این است که براى توفیق ((عبادت شب قدر)) زیاد دعا کند)) و ما نیز دست به دعا برداشته و گوییم :
پروردگارا، ما را از آنان که از خیرات و برکات این شب (لیله القدر) محرومند، قرار مده و خیر دنیا و آخرت را براى ما و پدر و مادر و فرزندانمان مقدر فرما.
اجمالى از وظایف ما در شب قدر
اعمال و وظایف شب هاى قدر را مى توان به دو قسم تقسیم کرد:
۱٫ وظایف مشترک ؛
۲٫ وظایف مخصوص ؛
اینک به برخى از اعمال مشترک در شب هاى قدر اشاره مى کنیم تا آنان که خواهان خوش کامى و خوش بختى هستند، به انجام آنها بپردازند:
۱٫ غسل
شست و شویى کن و آنگه به خرابات خرام تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده (۷۷)
جهت پاکیزگى جسم و صفاى روح و روان ، مستحب است (۷۸) به نیت شب قدر و با قصد تقرب به خدا در اول آن شب ، غسل انجام شود.(۷۹)
سید ابن طاووس در اقبال به سند خود از امام صادق (علیه السلام ) روایت مى کند که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) در دهه آخر ماه رمضان هر شب غسل مى کرد.(۸۰)
۲٫ احیا و شب زنده دارى
حضرت باقر العلوم (علیه السلام ) به نقل از آباء کرامش نقل مى کند:
((رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نهى کرد که از شب بیست و یکم و شب بیست و سوم ، غفلت شود و نهى کرد که کسى در آن شب بخوابد.))(۸۱)
یحیى بن علاء گوید: ((حضرت صادق (علیه السلام ) سخت بیمار بود، دستور داد او را به مسجد رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) بردند. آنجا تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان بیتوته کرد.))(۸۲)
براى انسان مومن ، سزاوار نیست تا در شبى که آسمانیان میهمان او شده اند، حجاب غفلت به روى خویش اندازد و خود را از همنشینى با آنها محروم سازد؛ لذا مستحب است ، آن شب را تا صبحگاهان شب زنده دارى نماید و این خود نوعى مبارزه با خمودگى و سستى و خواب سنگینى است که انسان را از هدف هاى عالى اش باز مى دارد و از همه مهم تر این که طریق شکستن شب و خاتمه دادن به حاکمیت ظلمت را به ما مى آموزد و آدمى را به مقام ((محمود)) مى رساند.
مگو شبى به عبادت چگونه روز کنم که دوست را ننماید، شب وصال ، دراز
بر آر دست تضرع ، ببار اشک ندم ز بى نیاز بخواه ، آنچه بایدت بى ناز
۳٫ شناخت شاءن قرآن
۴٫ تلاوت قرآن
چه لذت بخش است که در شب نزول قرآن ، کنار چشمه سار کلام وحى خاضعانه بنشینیم و دل و قلب تشنه را از آن سیراب نماییم . و چه شیرین و شور آفرین است لحظه فرا رسیدن وقت دیدار و عروج که مریضان و دردمندان در ساحت قرآن دست نیاز بلند مى کنند و زمزمه ((القرآن شفاء)) را سر مى دهند.
شبى که تلاوت قرآن (هر قدر میسور باشد) در آن شب ، بهترین ذکر است، به خصوص تلاوت سوره هاى«یس »، «عنکبوت» ،«روم»، «دخان ».
در تلاوت قرآن ، اولین نکته اى که لازم است مورد توجه قرار گیرد، الهام گرفتن از آن براى تقویت فکر و اندیشه و ایمان و شناخت مبداء و معاد و یافتن راه سعادت و فلاح و قرب الى الله است و دومین نکته ، اهداى ثواب آن به اروح طیبه انبیا و ائمه هدى (علیهم السلام ) و شهدا و صلحا و علما و گذشتگان به خصوص بنیان گذاران مراکز مذهبى که خود سبب مضاعف شدن ثواب مى گردد و سومین نکته ، رعایت آداب قرائت است .
۵٫ توبه و استغفار
چه فرصتى بهتر از شب قدر براى آشتى کردن با خدا و بازگشت به سوى او، شبى که مى توان آبرومندان درگاه حق و ملائکه و روح و قرآن را واسطه قرار داد و آن گاه با دلى سرشار از امید به رحمت و مغفرت ، متوجه رب العالمین شد؛ به حق ، شب قدر، شب توبه و بازگشت به سوى خداست که :
ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین .(۸۳)
به راستى خدا افرادى را که پى در پى توبه و استغفار مى کنند و نیز طهارت جویان و پاکى طلبان را دوست دارد.
فرارى ها ز عصیان باز گردید به الطاف خدا دمساز گردید
بیندیشید، یزدانى رحیم است به راه آیید رحمان و کریم است
گناه بنده عاصى ببخشد به هر ادعوک صد لبیک گوید
در بعضى از اخبار آمده است ، زمانى که فرد گنهکار از کرده خود پشیمان شد و به سوى خدا بازگشت و گفت :
الهى انا اءساءت . یقول الله تعالى : و انا سترت ؛
خدایا من بد کردم . خداوند متعال مى فرماید: من آن را پوشاندم .
فیقول : « الهى انا ندمت ؛ من پشیمان شدم .»
خداوند مى فرماید:
« و انا قبلت ؛ من هم قبول کردم .»
و مى فرماید:
ایها الشاب ، اذا تبت ثم نقضت ، فلا تستحى ان ترجع الینا؛
اى جوان ! چنان چه توبه کردى و شکستى ، از این که دوباره به سوى ما باز گردى شرمگین مباش .
و اذا انقضت ثانیا، فلا تستحى او یمنعک الحیاء ان تاءتینا ثالثا، و اذا انقضت ثالثا، فارجع لینا رابعا…
« هر گاه براى دومین بار توبه خود را شکستى ، شرمگین مباش و مبادا حیا تو را از بازگشت به سوى ما براى سومین بار باز دارد و اگر بار سوم هم توبه خود را شکستى ، باز هم براى چهارمین بار به سوى ما باز گرد.»
فاءنا الجواد الذى لا ابخل ؛
((منم بخشنده اى که بخل نمى ورزم .))
و انا الحلیم الذى لا اعجل ؛
((منم حلیم و بردبارى که عجله نمى کنم .))
و انا الذى استر على المعاصى و اقبل التائبین و اعفو عن الخاطئین و ارحم النادمین و انا ارحم الراحمین ؛
((منم آن که بر گناهان پرده مى افکنم و توبه کنندگان را مى پذیرم و از خطاکاران در مى گذرم و به پشیمانان رحم مى نمایم و منم ارحم الراحمین .))
من ذا الذى اءتى الى بابنا فرددناه ؛
((چه کسى به درگاه ما آمد و او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، لجاء الى جانبنا، فطردناه ؛
((چه کسى به ما پناه آورد و ما او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، تاب الینا و ما قبلناه .
((چه کسى به نزد ما بازگشت که او را نپذیرفتیم ؟))
من ذا الذى ، طلب منا و ما اعطیناه .
((چه کسى از ما خواهشى کرد که به او عطا نکرده باشیم ؟))
من ذا الذى استقال (استغفر) من ذنبه فما غفرناه ؛
((چه کسى از ما طلب آمرزش کرد که ما او را نیامرزیده باشیم ؟))
انا الذى اغفر الذنوب ، و استر العیوب ، و اغیث المکروب ، و ارحم الباکى الندوب و انا علام الغیوب ؛(۸۴)
((منم خدایى که گناهان را مى آمرزم و عیب ها را مى پوشانم و اندوهناکان را یارى مى رسانم و بر گریه کننده و زارى کننده رحم مى کنم و منم داناى امور آشکار و نهان .))
چرا باید استغفار کرد؟
هر عملى داراى آداب و رسوم و شرایط و موانعى است که با رعایت آنها استغفار واقعى تحقق مى یابد.
شرایط توبه و استغفار
اول : پشیمانى از گناه (الندم على ما مضى ).
دوم : تصمیم همیشگى بر ترک گناه و کج روى ها و کج اندیشى ها (العزم على ترک العود الیه ابدا.)
سوم : اداى حقوق مردم (ان تؤ دى الى المخلوقین حقوقهم .)
چهارم : تدارک واجبات (ان تعمد الى کل فریضه علیک ضیعتها فتؤ دى حقها.)
پنجم : از بین بردن گوشت هاى حرام ان تعمد الى اللحم الذى ، نبت على السحت ، فتذیبه بالاحزان …
ششم : چشیدن رنج عبادت (۸۵) ان تذیق الجسم اءلم الطاعه کما اذقته حلاوه المعصیه .
۶٫ خواندن دعاى جوشن کبیر و دیگر ادعیه ماءثوره
از جمله :
اللهم انى امسیت لک عبدا داخرا، لا املک لنفسى نفعا و لا ضرا و لا اءصرف عنها سوءا، اشهد بذلک على نفسى ، و اعترف لک بضعف قوتى و قله حیلتى ، فصل على محمد و آل محمد و اءنجز لى ما وعدتنى و جمیع المؤ منین و المؤ منات من المغفره فى هذه اللیله و اءتمم علىّ ما آتیتنى فانى عبدک المسکین المستکین الضعیف الفقیر المهین ، اللهم لا تجعلنى ناسیا لذکرک فیما اولیتنى و لا غافلا لاحسانک فیما اعطیتنى و لا آیسا من اجابتک و ان ابطاءت عنى فى سراء او ضراء او شده او رخاء او عافیه او بلاء او بؤ س او نعمآء، انک سمیع الدعاء؛(۸۶)
خداوندا، من در حالى که بنده آستان بوس تو بودم ، شب را به پایان بردم ، مرا اندیشه سود و زیانى براى خویشتن نیست و قدرت آن را در خود نمى بینم که بدى را از خویش دور نمایم ، این اعتراف را به زیان خود و به سبب ناتوانى و درماندگى مى کنم ، پس از تو مى خواهم که بر محمد و آل او رحمت فرستى و آنچه را که از آمرزش به من و همگى زن و مرد مؤ من نوید داده اى ، به انجام رسان و نعمت خود را بر این بنده فقیر و بیچاره و ناتون ، کامل گردان ؛ خداوندا، مرا از یاد خود فراموشى مده ، به خاطر آنچه که به من ارزانى داشته اى و مرا بى خبر از احسان و نومید از رحمتت قرار مده ، هر چند سستى در نهان و آشکار و سلامت و بیمارى و سختى و آسودگى از سوى من بوده باشد، که تو دعاى ما را مى شنوى و اجابت خواهى کرد.))
۷٫ توسل به ولایت ائمه هدى
با توجه به آیه شریفه که مى فرماید:
یا اءیها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله ؛(۸۷)
اى ایمان آورندگان ! از خدا پروا نموده و وسیله اى براى رسیدن به او بجویید.
(در لغت به آنچه که توسط آن به چیزى توصل و تقرب جویند، ((وسیله )) مى گویند.)
در شب مبارک قدر وسیله اى مطمئن تر از ائمه هدى (علیهم السلام ) براى انسان وجود ندارد، پس باید به ایشان توسل جست ، مخصوصا به مولى الموحدین ، على بن ابى طالب (علیه السلام ) که((لیالى قدر)) مصادف با شهادت مظلومانه آن امام متقین است و نیز با تمسک به زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام ) به درگاه حضرت احدیت به استغاثه پرداخت .
۸٫ نماز
در این شب فرشتگانى که به زمین فرود مى آیند، باید شاهد و ناظر رکوع و سود خالصانه و متواضعانه انسان باشند تا بدین وسیله ، اشرفیت و خلیفه اللهى او براى ایشان تفسیر گردد و رمز سجده ملائکه را در برابر آدم دریابند؛ لذا در ردیف اعمال و وظایف لیالى قدر، نماز که سرلوحه همه عبادات است ، به طرق مختلف وارد شده است :
اولا: خواندن نمازهاى قضا شده در گذشته – به خصوص نمازهاى سال اخیر؛
ثانیا: خواندن نمازهاى مستحبى براى کسب ثواب بیشتر، از جمله نمازهاى ذیل :
الف ) خواندن دو رکعت نماز با یک سلام ، همچون نماز صبح ، با این تفاوت که در هر رکعت پس از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحید)) بخواند و بعد از سلام ، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اتوب الیه ))(۸۸)بگوید.
ب ) خواندن صد رکعت نماز، هم چون نماز صبح به صورت دو رکعتى و نیز مجاز است به جاى این صد رکعت ، شش روز از نمازهاى قضا شده خود را به جا آورد، به گونه اى که از ظهر روز اول شروع کرده و در عشاى روز ششم ختم نماید.
۹٫ قرآن بر سر گرفتن
بر سر گرفتن قرآن با آن حالات خضوع و خشوع ، نشانه تسلیم در برابر دستورهاى حیاتبخش و سعادت آفرین آن است و بیانگر این که مسلمان ، کسى است که قرآن را دائما در اندیشه و فکر خویش دارد و دستورها و احکام آن را در عمل پیاده مى کند.
استاد حسن زاده آملى – دام ظله الوارف – در نکته ۴۹۰ کتاب هزار و یک نکته خود گوید:
((در لیالى قدر، قرآن به دل کن ، نه فقط قرآن به سر، که اولى جوهر ذات تو گردد و دومى خارج از گوهر تو است .))
۱۰٫ تجدید عهد با امام زمان (عج ) و خواندن دعاى فرج
از ائمه معصومین نقل است که در شب بیست و سوم ماه رمضان و در طول آن ماه مبارک ، در هر حالى (نشسته و ایستاده ) و هر زمانى پس از ذکر و یاد خداى تعالى و درود فرستادن بر محمد و آل او (علیهم السلام ) این دعا را بخوان :
اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن صلواتک علیه و على آبائه فى هذه الساعه و فى کل الساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا، حتى تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا.(۸۹)
((بارالها در این هنگام و براى همیشه ولى امرت ، امام زمان حجه بن الحسن را – که درودهایت بر او و پدرانش باد – سرپرست و نگهدار و رهبر و یاور و نگهبان باش تا گیتى را به فرمان او آورى و تا دیر زمان بهره مندش گردانى .))
و نیز دعاى شریف افتتاح که به امر آن حضرت مستحب است تا در هر شب رمضان خوانده شود و دعاهاى ماءثور و غیر ماءثور دیگر که در خصوص حضرتش وارد شده است ، زیرا گفته اند:
((دعا به آن بزرگوار، نوعى از اداى حق ایشان است ، که جزء بهترین اعمال مى باشد و فواید بى شمارى نیز براى خود ما هم دارد.))
تذکرات لازم
۱٫ براى این که اعمال و عبادات ما مقبول درگاه حق تعالى واقع گردد، باید موانع قبولى عبادت ها و اجابت دعاها را برطرف ساخت ؛ مثلا اگر حقوقى – اعم از مالى و عرضى – از دیگران به گردن ما هست ، یا آن را به صاحبانش برگردانیم و یا از آنها طلب بخشش کنیم و حلالیت بطلبیم .
امام جعفر صادق (علیه السلام ) فرمودند:
اذا اءراد اءحدکم اءن یستجاب له ، فلیطب کسبه ، ولیخرج من مظالم الناس و ان الله ، لا یرفع الیه دعاء عبد و فى بطنه حرام او عنده مظلمه من خلقه .
اگر بر اثر غلبه شهوات و هواهاى نفس و مغلوب شدن قواى عقلانى ، مرتکب معصیتى شدیم ، استغفار کنیم و تصمیم بگیریم که دیگر بار گرد آن گناه نگردیم .
تیره کردى آب را دیگر مکن تاکنون کردى گنه ، دیگر مکن
و اگر روحمان بیمار است و داراى بیمارى هاى روانى ، از قبیل : کینه ، حسد، بخل و… هستیم ، خود را مداوا کرده و به جاى آنها بذر حلم و بردبارى ، ایثار و گذشت ، جود و بخشش در دلهایمان کشت نماییم ، زیرا که ((شب قدر)) فرصتى است طلایى براى شست و شوى آینه دل ؛ چه شیرین است که به حرمت این شب ، خوبى ها جاى بدى ها، صلح و صفا جاى اختلاف و تفرقه ، برّ و احسان جاى ظلم و ستم ، احسان به والدین جاى عاق والدین ، صله رحم جاى قطع رحم و… را بگیرد؛ فرصتى است تا با اداى زکات و صدقات ، قدمى در جهت عمران و آبادانى خانه عقبى برداشت و از همین جاست که برخى از مؤ منان و متدیّنان ، خمس و زکات خود را در این شب تاءدیه مى کنند تا از ثواب بیشترى بهره مند شوند.
گفتنى است چنان که ثواب اعمال نیکو در این شب دوچندان است ، کیفر معصیت هم در این شب ، بیشتر است ، چرا که حرمت این شب مبارک هتک شده است ؛ لذا در تاریخ مى خوانیم که على (علیه السلام ) به نجاشى شاعر، که در ماه رمضان شراب خورده بود، زیاده از حد شرابخوار، تازیانه زد.
در مقام پاسخ به سوال نجاشى که عرض کرد: یا على ! این زیاده براى چیست ؟ فرمودند:
((براى هتک احترام ماه خدا.))(۹۰)
۲٫ از آن جا که شب قدر، شب دعا و نیایش است ، ضرورى است جهت اجابت دعاها، امور زیر را رعایت کنیم :
الف ) ابتدا نمودن به تمجید و تحمید خداوند (متعال ) و صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) و آل او.
حارث بن مغیره مى گوید: از امام صادق شنیدم که فرمودند:
ایاکم اذا اراد احدکم ان یساءل من ربه شیئا من حوائج الدنیا و الاخره ، یبداء بالثناء على الله – عز و جل – و المدح له و الصلاه على النبى (صلى الله علیه و آله و سلم )، ثم یساءل الله حوائجه ؛(۹۱)
((هیچ یک از شما نباید در مقام حاجت خواهى از خدا بر آید، مگر این که نخست به تمجید و ثناى خدا و درود فرستادن بر پیامبر با کرامت اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) بپردازد و سپس از پروردگار خود، حاجتهایش را مسئلت نماید.))
محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: در کتاب على (علیه السلام ) آمده است :
ان المدحه قبل المساءله ، فاذا دعوت الله – عز و جل – فمجّده ، قلت : کیف امجده ؟ قال : تقول : یا من هو اقرب الىّ من حبل الورید، یا فعّالا لما یرید، یا من یحول بین المرء و قلبه ، یا من هو بالمنظر الاعلى ، یا من لیس کمثله شى ء.(۹۲)
((ستایش خدا قبل از سوال و تقاضا از اوست ؛ لذا وقتى خداوند را مى خوانى ، او را تمجید کن . گفتم : چگونه او را تمجید کنم ؟
فرمودند: بگو، اى کسى که از رگ گردن به من نزدیکترى ، اى کسى که هر چه را بخواهى انجام مى دهى ، اى آن که بین انسان و قلبش حائل مى شود، اى کسى که بر دیدگاه بلند مستقرى ، اى فردى که چیزى همانندش نیست .))
امام صادق (علیه السلام ) در حدیث دیگرى فرمود:
اذا دعا اءحدکم فلیبدء بالصلاه على النبى فان الصلواه على النبى (صلى الله علیه و آله و سلم ) مقبوله و لم یکن الله لیقبل بعض الدعاء و یرد بعضه ؛(۹۳)
((هرگاه فردى از شما به دعا کردن بپردازد، دعاى خود را با درود و تحیت بر محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) شروع کند، زیرا صلوات بر پیامبر مقبول درگاه خداوند قرار مى گیرد و چنین نیست که خداوند بخشى از این دعا را بپذیرد و قسمت دیگر آن را رد کند.))
ب ) مقدم داشتن دیگران بر خود در دعا.
امام صادق (علیه السلام ) فرمود:
من قدّم اربعین رجلا من اخوانه ، فدعا لهم ، ثم دعا لنفسه ، استجیب له فیهم و فى نفسه ؛(۹۴)
((هر کس چهل تن از برادران دینى اش را بر خود مقدم دارد و درباره آنان دعا کند و پس از آن درباره خویش دعا نماید، دعاى او مستجاب خواهد شد.))
پ ) تواءم بودن دعا با الحاح و اصرار.
گفت پیغمبر که گر کوبى درى عاقبت زان آن در برون آید سرى
با کمال ادب ، حاجت هاى خود را بر زبان آورد و با متانت و آهسته او را بخواند، زیرا که فرموده است :
(ادعوا ربکم تضرعا و خفیه )(۹۵)
پروردگارتان را با حالت زارى و پنهانى بخوانید.
حضور یافتن در مکان هاى مقدس ، همچون مساجد و شرکت در اجتماع نیایش گران ، ضمن این که بر ثواب اعمال شب قد مى افزاید، باعث کفاره گناهان و عمران خانه آخرت نیز مى شود.
هر که در این خانه شبى راز کرد خانه فرداى خود آباد کرد
و خداوند سبحان فرمود:
واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم .
با کسانى باش که خداى خود را صبح و شام مى خوانند.
و در روایت آمده است :
و الزموا السواد الاعظم ، فان ید الله على الجماعه ؛(۹۶)
به توده مردم بپیوندید که دست خدا بر سر جمعیت است .
ت ) قبل از دعا در محضر خدا اعتراف به گناهان خود کرده و استغفار نماید.
ث ) به هنگام دعا دست هاى خود را بالا ببرد.
ج ) پدر و مادر، فرزندان خود را دعا کنند و فرزندان نیز والدین خود را دعا کنند که چنین دعایى مستجاب است .(۹۷)
نکته قابل ذکر این که :
باید از انجام عبادات و اعمالى که در کتاب و سنت ، وارد نشده است ، خوددارى کرد، زیرا که فرموده اند:
((قلیل فى سنه خیر من کثیر فى بدعه .))
قطع امید از دیگران
یکى از مسائل مهم که در دعا و به اجابت رسیدن آن موثر است ، قطع امید از غیر خداست ، از این رو ادب دعا اقتضا مى کند که قبل از آن چند بار با قرائت :
اءمن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء.(۹۸)
این معنا را متواضعانه اعلام نموده و زمینه توجه و فضل الهى را فراهم نماید.
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
اذا اراد احدکم ان لا یساءل الله شیئا، الا اعطاه ، فلییاءس من الناس کلهم ، و لا یکون له رجاء الا من عندالله جل ذکره ، فاذا علم الله (جل و عز) ذلک من قلبه ، لم یساءل الله شیئا الا اعطاه فحاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا علیها، فان للقیامه خمسین موقفا، کل موقف مقداره ((الف سنه )) ثم ، تلا قوله تعالى : ((فى یوم کان مقداره خمسین الف سنه مما تعدون .))(۹۹)
((اگر یکى از شما بخواهد که خداوند حاجتش را بر آورد، باید امیدش را از دیگران قطع کند و به غیر خداوند امیدى نداشته باشد و هنگامى که خداوند، این وضع را در قلبش ببیند، آن چه او طلب کند اجابت مى شود؛ بنابراین شما خود به حساب خویش برسید، پیش از آن که به حسابتان برسند، زیرا در قیامت ، پنجاه توقفگاه وجود دارد که هر یک هزار سال است .))
۱۱٫ اعتکاف
پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:
اعتکاف العشر الاواخر من شهر رمضان یعدل حجتین و عمرتین .(۱۰۰)
اجر اعتکاف نمودن در ده روز آخر ماه رمضان ، مساوى با ثواب دو حج و دو عمره است .
منظور از اعتکاف ، توقف نمودن و ساکن شدن در مسجد جامع به قصد قربت و عبادت به مدت سه روز یا بیشتر با رعایت شرایط مخصوص آن که داراى ثواب بسیار زیاد است و از جمله عبادات مستحب مى باشد که بزرگان دین به انجام آن ، اهتمام ورزیده اند.
در کتاب کافى از جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام ) نقل شده است که فرمودند:
کان رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) اذا دخل العشر الاواخر، اعتکف فى المسجد و ضربت له قبه من شعر، و شمّر المئزر و طوى فراشه ؛
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) چون دهه آخر ماه رمضان فرا مى رسید، در مسجد اعتکاف مى نمود و براى حضرتش خیمه اى مویین مى زدند و کمرش را براى عبادت مى بست و بستر خویش را جمع مى کرد.
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) آمده است :
کانت بدر فى شهر رمضان و لم یعتکف رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم )، فلما ان کان من قابل اعتکف عشرین عشرا لعامه ، و عشرا قضاء لما فاته ؛
جنگ بدر در ماه رمضان اتفاق افتاد و (از این رو) رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) موفق به اعتکاف نشدند، لذا در سال آینده ، بیست روز (ده روز به عنوان اعتکاف همان سال و ده روز دیگر را نیز به عنوان قضاى اعتکاف سال گذشته ) به اعتکاف پرداختند.
طبق آن چه در ارکان اسلام (ص ۱۶۳) آمده است ، پس از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) همسران آن حضرت نیز چنین اعتکافى داشتند.
در تاریخ آمده است که علماى بزرگ شیعه نیز این سنت حسنه را در دهه آخر ماه رمضان انجام مى داده اند.
براى مطالعه بیشتر درباره اعتکاف به این منابع مراجعه فرمایید:
اللمعه الدمشقیه ، ج ۲، کتاب الاعتکاف ؛ شرائع الاسلام ، ج ۱، ص ۲۵۱؛ التهذیب ، ج ۴، ص ۲۱۷؛ مستمسک العروه الوثقى ، ج ۸، ص ۵۳۶، روضه المتقین ، ج ۳، ص ۴۹۶، اعتکاف در اسلام به قلم نگارنده .
این بخش را به کلامى از مصلح مجاهد، شیخ محمد عبده ، پایان مى بریم :
شب قدر، شب عبادت و تضرع و تذکر و یادآورى نعمت هاى خدا و دین است ، لکن متاسفانه بسیارى از مسلمانان در چنین ایام و لیالى و موقعیت هاى مناسبى درباره مسائل و موضوعاتى سخن مى گویند که مورد رضا و عنایت خداوند نیست ؛ به آیاتى از کلام الله گوش مى دهند، اما در مفاهیم آنها نمى نگرند و از معانى بلند آنها عبرت نمى گیرند… فقط به صدا و نغمه زیباى قارى قرآن توجه دارند، در این شب در اوهام و خیالاتى غوطه ور مى شوند که شایسته عقول کودکان نیست تا چه رسد به عقل هاى اشخاص رشید و بالغ .
برترین اعمال در شب قدر
از شیخ صدوق نقل شده است که فرمود:
و من احیى ، هاتین اللیلتین ، بمذاکره العلم فهو افضل ؛(۱۰۱)
افضل اعمال در احیاى این دو شب (بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان ) مذاکره علم است .
زیرا در سایه علم و معرفت و آگاهى است که ما به عظمت این شب و آینده اى درخشان و بهره ورى از قرآن و مکتب انبیا و اوصیا رهنمون مى شویم و بى جهت نیست که امام باقر (علیه السلام ) مى فرماید:
دانشمندى که مردم از دانش او بهره مند گردند، بر هفتاد هزار عابد فضیلت دارد.
استاد حسن زاده آملى مى نویسد:
سند این حکم محکم خود را صدوق از حضرت رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) در من لا یحضره الفقیه روایت کرده است :
قال النبى (صلى الله علیه و آله و سلم ): بادروا الى ریاض الجنه . قالوا یا رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ): و ما ریاض الجنه ؟ قال : حلق الذکر.(۱۰۲)
فیض کاشانى (قدس سره ) در کتاب خود، پس از نقل حدیث در بیان آن گفته است :
منظور از حلقه ذکر، همنشینى با علماست ، هم چنان که از حدیث اول این باب استفاده مى شود.(۱۰۳)
نویسنده شهیر شیعه ، مرحوم محمد جواد مغنیه در کتاب مع علماء النجف نقل مى کند:
طلبه اى مبتدى ، شیخ اعظم انصارى (رحمه الله علیه ) را در حرم مطهر حضرت امیرالمؤ منین در شب قدر مى بیند، از ایشان مى پرسد: در این شب خجسته ، انجام دادن چه عبادتى افضل است ؟
شیخ در جواب از او مى پرسد؟ چه درسى مى خوانى ؟
طلبه جواب مى دهد: ((الفیه ابن مالک .))
شیخ مى فرماید: افضل اعمال آن است که به حجره اى بروى و الفیه را مطالعه کنى .(۱۰۴)
مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتى مى نویسد:
از مرحوم سید جواد حسینى عاملى ، صاحب مفتاح الکرامه پرسیدند: در شب قدر، افضل و بهترین اعمال چیست ؟ فرمود: تحصیل علوم مذهبى .
درباره این بزرگوار نوشته اند، به قدرى در تحصیل ، جدى بود که در ((شب قدر و روزهاى عید)) از تحصیل خوددارى نمى کرد، حتى در حال مریضى و ناتوانى و پیرى هم به تحصیل اشتغال داشت ؛ گفتنى است که در آن موقعى که وى کتاب مفتاح الکرامه را مى نوشت ، وهابیان به نجف اشرف حمله کردند و در تمام مدت ، این بزرگوار از نوشتن کتاب ، دست برنداشت .(۱۰۵)
مرحوم صاحب جواهر در آخر کتاب ((دیات )) مى نویسد:
تمّ کتاب جواهر الکلام ، فى شرح شرائع الاسلام ، فى مسائل الحلال و الحرام فى لیله الثلاثاء، ثلاثه و عشرین من شهر رمضان المبارک ، لیله القدر التى کان من تقدیر الله تعالى فیها، اءن یتفضل علینا باتمام الکتاب المزبور.
و نیز حکیم سبزوارى در آخر شرح منظومه در حکمت چنین گوید:
و قد فرغ المؤ لف الفقیر، عن تسوید هذا الشرح فى یوم الجمعه الثالث و العشرین من شهر رمضان المبارک من سنه واحد و ستین و ماءتین بعد الالف ؛
متن این شرح را در روز جمعه ۲۳ ماه مبارک ۱۲۶۱ به پایان بردم .
مفسر بزرگ قرآن ، علامه سید محمد حسین طباطبایى – حشره الله مع نبیه و اوصیائه الطاهرین – در آخر تفسیر کم نظیر المیزان ، تاریخ فراغ از تالیف این اثر ارزشمند را شب ۲۳ رمضان ذکر فرموده است .
از علامه مجلسى نقل شده است که فرمودند:
بهترین اعمال در این شبها طلب آمرزش و دعا براى مقاصد دنیا و آخرت خود و پدر و مادر، خویشان و برادران ایمانى ، اعم از زندگان و مردگان و اذکار و صلوات بر محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) و اهل بیت اوست .
سید ابن طاووس نیز مى فرماید:
نباید از دعا درباره اهل حق و برادران مسلمان در این شب امتناع کرد.
و در روایتى وارد شده است که از رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) سوال شد:
در شب قدر چه از خدا بخواهیم ؟ فرمودند: عافیت و سلامتى .
آیه الله شیخ جعفر شوشترى (رحمه الله علیه ) مى فرماید:
بهترین عبادت ها یقین پیدا کردن به خداوند و زدودن پلیدى و آلودگى شک و تردیدها از دل ها و دور کردن کافر ماجرایى از خویشتن است .(۱۰۶)
پاداش اعمال شب قدر
ثواب خواندن سوره قدر
از امام صادق (علیه السلام ) روایت شده است که اگر کسى در شب بیست و سوم ماه رمضان ، هزار مرتبه سوره قدر را بخواند، چون صبح کند، یقین او شدید و محکم شده باشد.(۱۰۷)
ثواب احیاى لیله القدر
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
من قام لیله القدر، ایمانا و احتسابا، غفر له ما تقدم من ذنبه .(۱۰۸) کسى که شب قدر را به عبادت احیا بدارد و باایمان و صابر باشد، خداوند، گناهان گذشته اش را بیامرزد.
ثواب اعمال نیک دیگر
حضرت نبى اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
قال موسى : الهى ارید قربک ، قال : قربى لمن استیقظ لیله القدر. قال : الهى ارید رحمتک . قال : رحمتى لمن رحم المساکین لیله القدر. قال : الهى ارید الجواز على الصراط. قال : ذلک لمن تصدق بصدقه فى لیله القدر. قال : الهى ارید من اشجار الجنه و ثمارها. قال : ذلک لمن سبّح تسبیحه فى لیله القدر. قال : الهى ارید النجاه من النار. قال : ذلک لمن استغفر فى لیله القدر. قال : الهى ارید رضاک . قال : رضاى لمن صلّى رکعتین فى لیله القدر.(۱۰۹)
حضرت موسى (علیه السلام ) در مناجات خود با خدا عرض کرد: خدایا، من خواهان قرب تو هستم . خداوند فرمود: قرب من از آن کسانى است که لیله القدر را بیدار باشند. عرض کرد: خدایا، رحمتت را خواهانم . خداوند فرمود: رحمت شامل حال کسانى است که در شب قدر به مساکین رحم مى کنند.
عرض کرد: خدایا، من جواز عبور از صراط را خواهانم .
خداوند فرمود: این جواز براى کسانى صادر مى شود که در لیله القدر صدقه بدهند.
عرض کرد: خدایا، من خواهان درختان و میوه هاى بهشت هستم . خداوند سبحان فرمود: این نعمت براى کسانى است که در لیله القدر به تسبیح مشغولند.
عرض کرد: خدایا، من نجات از آتش را مى طلبم . فرمود: نجات براى کسانى است که در لیله القدر به استغفار مشغولند.
عرض کرد: خدایا، من رضاى تو را مى طلبم . فرمود: رضاى من را کسى جلب کرد که در لیله القدر دو رکعت نماز خواند.
ثواب نماز
پیامبر اعظم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
من صلّى رکعتین فى لیله القدر، فقراء فى کل رکعه ، فاتحه الکتاب مره و قل هو الله احد سبع مرات ، فاذا فرغ یستغفر سبعین مره ، فمادام لا یقوم من مقامه ، حتى یغفر الله له و لاءبویه . و بعث الله ملائکه یکتبون له الحسنات الى سنه اخرى و بعث الله ملکا الى الجنان یغرسون له الاشجار و یبنون له القصور، و یجرون له الانهار و لا یخرج من الدنیا حتى یرى ذلک کله ؛(۱۱۰)
کسى که در شب قدر، دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت ، بعد از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحید)) را بخواند و پس از اتمام نماز، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اءتوب الیه )) بگوید، از جاى خویش برنخیزد تا خداوند او و پدر و مادرش را بیامرزد و ملائکه اى بفرستد تا حسنات او را تا سال دیگر یادداشت کنند و ملک دیگرى را مامور سازد تا در بهشت براى او درختانى غرس کند و قصرهایى بنا سازد که نهرهایى در آن جارى باشد و از دنیا نرود تا این که این الطاف خدا را در حق خود مشاهده نماید.
امام باقر (علیه السلام ) فرمودند:
من احیى لیله ثلاث و عشرین من شهر رمضان ، و صلى فیها ماءه رکعه ، وسّع الله علیه معیشته و کفاه امر من یعادیه ، و اعاذه من الغرق و الهدم و السرق من شر الدنیا و دفع عنه هول منکر و نکیر، و خرج من قبره و نوره یتلاءلاء لاهل الجمع و یعطى کتابه بیمینه و یکتب له براءه من النار و جواز على الصراط و امان من العذاب و یدخل الجنه بغیر حساب و یجعل فیها رفقاء النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا.(۱۱۱)
خدا رزق و روزى کسى که شب بیست و سوم ماه رمضان را احیا بدارد و در آن شب ، صد رکعت نماز بخواند وسیع گرداند و در مقابل دشمن ، او را کفایت کند و از غرق شدن و ویرانى و سرقت ، او را پناه دهد و ترس منکر و نکیر را از او مرتفع سازد و از قبرش خارج مى شود، در حالى که نور او براى اهل محشر تلاءلؤ دارد و نامه عملش را به دست راستش مى دهند و برات آزادى از آتش و از صراط و امان نامه از عذاب به او داده مى شود و بدون حساب و کتاب داخل بهشت مى گردد و در بهشت ، رفیق پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحین خواهد شد و اینان خوب رفیقانى هستند.
ثواب صدقه
از امام على بن موسى الرضا (علیه السلام ) روایت شده است که فرمودند:
من تصدق وقت افطاره على مسکین برغیف ، غفر الله ذنبه .(۱۱۲)
کسى که به وقت افطار، قرص نانى را به فقیرى صدقه دهد، خداوند گناهانش را بیامرزد.
امام صادق (علیه السلام ) نیز فرمودند:
من تصدق فى شهر رمضان بصدقه ، صرف الله عنه سبعین نوعا من البلاء.
کسى که در ماه رمضان صدقه اى بدهد، خداوند سبحان ، هفتاد نوع بلا و گرفتارى را از او در خواهد کرد.
ثواب غسل شب قدر
قال موسى بن جعفر (علیه السلام ):
من اغتسل لیله القدر و احیاها الى طلوع الفجر، خرج من ذنوبه .(۱۱۳)
((کسى که شب قدر غسل کند و تا طلوع فجر، احیا نگه دارد گناهانش بخشوده خواهد شد.))
ثواب قرائت سوره روم و عنکبوت
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
من قراء سورتى العنکبوت و الروم فى شهر رمضان ، لیله ثلاث و عشرین ، فهو والله یا ابا محمد، من اهل الجنه لا استثنى فیه ابدا.
کسى که در شب قدر (شب بیست و سوم ماه رمضان ) دو سوره عنکبوت و روم را بخواند، به خدا – اى ابو محمد – او بدون استثنا اهل بهشت است .
ثواب دو رکعت نماز در کنار قبر ابى عبدالله الحسین (علیه السلام )
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
فمن شهدها – لیله ثلاث و عشرین من شهر رمضان – عند قبر الحسین (علیه السلام ) یصلى عنده رکعتین اءو ما تیسر له و ساءل الله الجنه و استعاذ به من النار آتاه الله ما ساءل و اءعاذه ما استعاذ؛(۱۱۴)
((کسى که کنار قبر امام حسین (علیه السلام ) شب بیست و سوم ماه رمضان را درک کند و در کنار قبر مطهر، دو رکعت یا آن مقدارى که برایش مقدور باشد، نماز بگزارد و از خدا درخواست بهشت کند و از آتش دوزخ به خدا پناه ببرد، خداوند خواسته او را اجابت خواهد کرد.))
ثواب زیارت سید الشهداء (علیه السلام ) در شب قدر
امام صادق (علیه السلام ) فرمود:
اذا کان لیله القدر، فیها یفرق کل امر حکیم ، نادى مناد تلک اللیله من بطنان العرش : ان الله قد غفر لمن زار قبر الحسین (علیه السلام ) فى هذه اللیله ؛(۱۱۵)
((هنگامى که شب قدر فرا رسد، در آن (شب ) هر (گونه ) کارى (به نحوى ) استوار فیصله مى یابد؛ در آن شب از درون عرش ، منادى ندا در خواهد داد که : خداوند، کسى را که در این شب ، قبر حسین (علیه السلام ) را زیارت کند، خواهد بخشید.))
اثر راز و نیاز با خدا در دل شب
شیخ صدوق (رحمه الله علیه ) در کتاب مجالس خود از ابن عباس نقل کرده است که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
((هرگاه بنده نیایشگرى با خداى خود در دل شب ، خلوت کند و با او به مناجات و نیایش بپردازد، خداوند، نور ایمان را در دل وى ثابت گرداند، آن گاه که خطاب به پروردگار جهانیان کرده و گوید:
یا رب ! یا رب ! یا رب ! خداوند جلیل ندا در دهد که : لبیک عبدى ! از من بخواه تا عطایت کنم و بر من توکل کن تا کفایتت نمایم .))
همسانى پاره اى از اعمال با لیله القدر
فرهنگ غنى اسلام براى نشان دادن اهمیت فوق العاده و بیان عظمت پاره اى امور و سوق دادن مردم به آن سو، اجر آن اعمال را همسان با اجر عظیم لیله القدر معرفى کرده است .
از جمله این موارد، سه حدیث شریف زیر است :
پیامبر اکرم اسلام فرمودند:
من مشى فى صلح بین اثنین ، صلى علیه ملائکه الله حتى یرجع و اعطى اجر لیله القدر؛(۱۱۶)
((کسى که در راه برقرارى صلح بین دو نفر گام بردارد، فرشتگان خدا بر او درود مى فرستند تا به منزل باز گردد و در نامه عملش اجر شب قدر نوشته خواهد شد.))
امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید:
لیله من امام عادل ، خیر من الف شهر ملک بنى امیه ؛(۱۱۷)
((یک شب از ایام حکمرانى زمامدار عدالت پیشه ، بهتر از هزار ماه حکومت بنى امیه است .))
ابى بن کعب از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت کرده که حضرت فرمود:
من قراء ((انا اءنزلناه )) اءعطى من الاءجر، کمن صام رمضان و اءحیى لیله القدر؛(۱۱۸)
((کسى که به قرائت ((انا انزلناه )) بپردازد، اجرش اجر کسى است که ماه رمضان روزه داشته و شب قدر احیا بدارد.))
دست ها را به دعا برداریم
چون رمضان ، ماه نیایش و دعاست و على (علیه السلام ) فرموده است :
علیکم فى شهر رمضان ، بکثره الاستغفار و الدعاء؛
بر شما باد در ماه رمضان به دعا و استغفار بسیار.
بى مناسبت نیست که دست به دعا برداشته و بگوییم :
خداوندا!
از تو مى خواهیم که بر محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) و آل او درود فرستى و همچنین بر امام زمان (عج ) ما، حجت حق ، منجى عالم بشریت نیز صلوات و سلامت را نثار کرده و فرجش را نزدیک فرمایى !
خداوندا!
لذت مناجات را در تمام عمر، به خصوص در شب هاى قدر به ما بچشان .
بارالها!
حلاوت تلاوت قرآن را همیشه خصوصا در شب هاى قدر به ما بچشان !
ایزدا!
در شب قدر براى ما آن مقدر فرما که براى علما، صلحا و اتقیا، مقدر فرمایى .
خدایا! ما را از تمام خیرات نازل شده در ماه رمضان و شب قدر کامیاب گردان !
بار پروردگارا! دست هاى نیازمند ما را که امشب به درگاه بى نیازت بلند شده ، ناامید برمگردان !
خدایا! شر توطئه گران و ابرقدرت ها و طاغوت هاى ستمگر که قرن هاست مستضعفان را زیر پاى خود له مى کنند، خنثى کن !
خداوندا!
عزت از دست رفته کشورهاى اسلامى را به آنان باز گردان !
معبودا!
به وعده اى که در قرآنت داده اى که روزى مستضعفان زمین را به قدرت کامل برسانى و حکومت عدل را در جهان بگسترانى ، تحقق ببخش !
خدایا!
آنان که بر ضد اسلام و مسلمانان نقشه هاى خائنانه مى کشند (خصوصا اسرائیل غاصب و آمریکاى جنایتکار) در دنیا رسوا و نقشه هایشان را نقش بر آب بفرما!
رحیما!
امشب وسیله هدایت گناهکاران ، گمراهان ، ره گم کردگان را فراهم و در سراسر این ماه (رمضان ) نشاط عبادت و انس با خودت را به ما عنایت بفرما!
اى محبوب دلها!
دعاهاى ما را در حق دیگران اجابت فرما و مرگ ما را شهادت در راه خود و زیر پرچم پیامبر عظیم الشاءن و تحت سایه ولایت اولیایت ، قرار بده !
____________________________________________________________________________
۶۸- وسائل الشیعه ، ج ۷، ص ۲۶۲؛ بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۹ و دعائم الاسلام ، ج ۱، ص ۲۸۲؛ تفسیر نور الثقلین ، ج ۵، ص ۶۲۶٫
۶۹- خصال ، ج ۲، ص ۱۰۲ و بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۱۶٫
۷۰- روضه الواعظین ، ص ۳۴۸٫
۷۱- بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۴ و مستدرک الوسائل ، ج ۷، ص ۴۷۴٫
۷۲- الکافى ، ج ۲، ص ۶۲۸٫
۷۳- اقبال الاعمال ، ص ۲۰۶٫
۷۴- … و لا یدع مومنا و لا مومنه الا سلم علیه ، الا مدمن الخمر و آکل لحم الخنزیر و المضمخ (بوى خوش بر خویشتن آلودن ) بالزعفران . (تاءویل الآیات الباهره ، ج ۲، ص ۸۱۶).
۷۵- تفسیر نور الثقلین ، ج ۵، ص ۶۱۵، به نقل از مجمع البیان ، و من لا یحضره الفقیه ، ج ۱، ص ۱۵۹٫
۷۶- کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۶۵۶٫
۷۷- حافظ.
۷۸- یحیى بن سعید در نزهه الناظر، ص ۱۴٫ غسل هاى مستحبى را ۴۵ غسل مى داند.
۷۹- وسائل الشیعه ، ج ۲، ص ۹۳۶٫
۸۰- سید محسن امین ، مفتاح الجنات ، ج ۳، ص ۲۸۳٫
۸۱- دعائم الاسلام ، ج ۱، ص ۲۸۱ و بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۴٫
۸۲- امالى طوسى ، ص ۶۷۶ و بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۴٫
۸۳- بقره (۲) آیه ۲۲۲٫
۸۴- الطریق الى الله ، ص ۱۷۲ و ۱۷۳٫
۸۵- نهج البلاغه (فیض الاسلام )، ح ۴۰۹؛ وسائل ، ج ۶، ص ۷۷ و المحجه البیضاء، ج ۷، ص ۶۳٫
۸۶- کفعمى ، المصباح ، ص ۵۸۵ و بحارالانوار، ج ۹۵، ص ۱۴۸٫
۸۷- مائده (۵)، آیه ۳۵٫
۸۸- سید ابن طاووس ، الاقبال بالاعمال الحسنه ، ص ۱۸۶٫
۸۹- حسین نورى ، نجم الثاقب ، ص ۵۱۰٫
۹۰- وسائل الشیعه ، ج ۱۸، ص ۴۷۴٫
۹۱- وسائل الشیعه ، ج ۴، ابواب الدعاء، باب ۳۱، حدیث ۱٫
۹۲- وسائل الشیعه ، ج ۴، ابواب الدعاء، باب ۳۱، حدیث ۳٫
۹۳- شیخ طوسى ، الامالى ، ج ۱، ص ۱۵۷٫
۹۴- شیخ طوسى ، الامالى ، باب ۵، ح ۴٫
۹۵- اعراف (۷)، آیه ۵۵٫
۹۶- محمد رضا حکیمى و دیگران ؛ الحیاه ، ج ۱، ص ۲۳۸٫
۹۷- شرایط دیگرى نیز در کتب مربوطه ، از قبیل عده الداعى و وسائل الشیعه آمده است که علاقه مندان به آنها رجوع فرمایند.
۹۸- نمل (۲۷)، آیه ۶۲٫
۹۹- وسائل الشیعه ، ج ۱، باب ۹۶، جهاد النفس ، روایت ۲٫
۱۰۰- سید محمد حسین طباطبایى ، سنن النبى (صلى الله علیه و آله و سلم )، ص ۲۹۹ و وسائل الشیعه ، ج ۷، ص ۳۹۷٫
۱۰۱- صدوق ، الامالى ، ص ۷۴۷، مفاتیح الجنان ، ۲۲۲٫
۱۰۲- حسن حسن زاده آملى ، هزار و یک کلمه ، ص ۶۷۳٫
۱۰۳- الوافى ، ج ۱، باب مجالسه العلماء و صحبتهم ، ص ۴۶٫
۱۰۴- فرازهایى از زندگانى خاتم المجتهدین شیخ انصارى (رحمه الله علیه )، ص ۴۶٫
۱۰۵- سید نعمت الله حسینى ، مردان علم در میدان عمل ، ص ۶۰ و ذبیح الله محلاتى ، اختران تابناک ، ج ۱، ص ۱۳۴٫
۱۰۶- رک : شیخ جعفر شوشترى ، فوائد المشاهد.
۱۰۷- عن ابى عبدالله انه قال : لو قراء رجل لیله ثلاث و عشرین من شهر رمضان (انا انزلناه فى لیله القدر) الف مره ، لاصبح و هو شدید الیقین بالاعتراف بما یخص به فینا، و ما ذلک الا شى ء عاینه فى نومه . ((تحفه الزائر، ص ۲۰۳ و مفتاح الجنات ، ج ۳، ص ۲۷۸٫))
۱۰۸- سید قطب ، فى ظلال القرآن ، ج ۸، ص ۶۲۸؛ میرزا حسین نورى ، مستدرک الوسائل ، ج ۷، ص ۴۵۸ و روضه الواعظین ، ص ۳۴۹٫
۱۰۹- مستدرک الوسائل ، ج ۷، ص ۴۵۶ و الاقبال بالاعمال الحسنه ، ص ۴۱۷٫
۱۱۰- مستدرک الوسائل ، ج ۷، ص ۴۵۵٫
۱۱۱- فضائل الاءشهر الثلاثه ، ص ۱۳۸؛ روضه الواعظین ، ج ۵، ص ۳۴۹ و بحارالانوار، ج ۹۵، ص ۱۶۸٫
۱۱۲- بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۶۷٫
۱۱۳- صدوق ، ثواب الاعمال ، ص ۱۷۱؛ بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۱۹ و احمد بن محمد حلى ، عده الداعى ، ص ۹۲٫
۱۱۴- الاقبال بالاعمال الحسنه ، ص ۴۴۰ و بحارالانوار، ج ۹۵، ص ۶۶٫
۱۱۵- کامل الزیارات ، ص ۱۸۴ و بحارالانوار، ج ۹۵، ص ۱۶۶٫
۱۱۶- مجموعه الاخبار، ص ۷۰، به نقل از لئالى .
۱۱۷- محمد بن محمد رضا قمى مشهدى ، تفسیر کنز الدقائق ، ج ۱۴، ص ۳۷۲ و تاءویل الآیات الباهره ، ج ۲، ص ۷ – ۸٫
۱۱۸- مجمع البیان ، ج ۵، ص ۵۱۶، طبق نقل تفسیر کنز الدقائق ، ج ۱۴، ص ۳۵۴٫
منبع: نام کتاب : شب قدر«اعمال و فضیلت»
نام نویسنده : ناصر باقرى بیدهندى
