آرمان مهدویت مذهبی ، اعتقادی
شب بيست و سوم رمضان
يارب اين تاثير دولت از كدامين كوكب است آن شب قدرى كه گويند اهل خلوت امشب است
در تعيين « شب قدر» اختلاف نظر است ، ولى از مجموع روايت هاى وارد شده در اين موضوع و سيره پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و اهل بيت (عليهم السلام ) و اصحاب مى توان گفت :
شب قدر بودن شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان ، يقينى است . و شب هاى نوزدهم و بيست و يكم وسيله اى براى دست يافتن به آن است .
اينك به ادله اى چند در اين خصوص اشاره مى شود:
الف ) از شيعه و اهل سنت ، نقل كرده اند كه : عبدالله انيس انصارى (جُهَنى ) كه در خارج مدينه مى زيسته و شرايطش طورى بوده كه نمى توانسته زياد به مدينه بيايد و از خيرات و بركات رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) استفاده كند روزى خدمت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) شرفياب شد و عرض كرد: من شتران و گوسفندان و كارگرانى دارم و منزلم از مدينه دور است ، ولى دوست دارم ، يك شب از شب هاى ماه رمضان را معين فرماييد تا سعى كنم به مدينه بيايم و در نماز حاضر شوم .
فدعاه رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) فسارّه فى اءذنه ، فكان الجهنى ، اذا كان ليلة ثلاث و عشرين ، دخل بابله و غنمه و اهله ، الى المدينة ؛(68)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) مطلبى را به گوش او سرى فرمودند و پس از آن اين مرد، شب هاى بيست و سوم ماه رمضان با شتران و گوسفندان و كارگران خود وارد مدينه مى شد.
بعضى اين روايت را با شب قدر تطبيق داده اند.
ب ) سفيان بن السمط گويد:
قلت لابى عبدالله (عليه السلام ): الليالى التى يرجى فيها من شهر رمضان …
« شبهايى كه احتمال مى رود،» شب قدر » در آنها باشد، كدام است ؟»
حضرت فرمود:
« تسع عشره واحدى و عشرين و ثلاث و عشرين ؛ شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم است .»
قلت ، فان اءخذت انسانا، الفترة او علة ، ما المعتمد عليه من ذلك ؛
پرسيدم : اگر كسى معذور باشد، به كدام شب بيشتر اهميت بدهد؟ فرمودند:
« ثلاث و عشرين ؛ به شب بيست و سوم .»
پ ) از امام صادق (عليه السلام ) روايت است كه فرمودند:
التقدير فى ليلة تسعه عشر، و الابرام فى ليلة احدى و عشرين ، و الاءمضاء فى ليلة ثلاث و عشرين ؛ اندازه گيرى و تقدير امور در شب نوزدهم انجام مى شود و سپس در بيست و يكم ، ابرام و مهيا براى امضا مى گردد و آن گاه در شب بيست و سوم ، امضا خواهد شد.
ت ) شيخ صدوق مى فرمايد:
اتفق مشايخنا – رضى الله عنهم – فى ليلة القدير، على انها ليله ثلاث و عشرين من شهر رمضان .(69) بزرگان شيعه اتفاق كرده اند كه شب قدر، بيست و سوم رمضان است .
ث ) فتّال نيشابورى نيز مى نويسد:
اتفق اكثر مشايخنا – رضى الله عنهم – على ان ليلة القدر، ليله ثلاث و عشرين .(70)
« بيشتر مشايخ ما اتفاق كرده اند كه بيست و سوم ماه رمضان ، شب قدر است .»
اعمال مخصوص اين شب نيز مؤ يد مدعاى ماست ؛ مثلا انجام دو غسل (اول و آخر شب ) و خواندن هزار مرتبه سوره قدر و تلاوت سوره دخان كه نخستين آيه اش اين است : (انا اءنزلناه فى ليلة مباركة ).
ج ) در تفسير گازر آمده است :
« عبدالله عمر گفت : در عهد رسول (صلى الله عليه و آله و سلم ) چند نفر از صحابه به خواب ديدند كه شب قدر، شب بيست و سوم است . حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند: خواب هاى شما موافق است ، هر كه خواهد عبادتى كند، به شب بيست و سوم اهميت دهد.»
چ ) و در خبر است كه بنى سلمه جمعى را به مدينه فرستادند تا از رسول (صلى الله عليه و آله و سلم ) بپرسند كه شب قدر، كدام شب است . به نزديك حضرت آمدند و سوال كردند. حضرت در جواب پرسشى كردند: امشب چندم است ؟ گفتند: بيست و دوم . سپس پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:« فردا شب .»
ح ) از امام صادق (عليه السلام ) منقول است كه فرمودند:
ان ليلة الثالث و العشرين من شهر رمضان ، هى ليلة الجهنى ، فيها يفرق كل امر حكيم ، و فيها تثبت البلايا و المنايا و الاجال و الارزاق و القضايا و جميع ما يحدث الله فيها، الى مثلها من الحول ، فطوبى لعبد احياها، راكعا و ساجدا و مثّل خطاياه بين عينيه و يبكى عليها، فاذا فعل ذلك ، رجوت ان لا يخيب ان شاء الله .(71)
از اين روايت استفاده مى شود كه محققا شب بيست و سوم رمضان ، همان ليله جهنى است كه در آن ، هر امر محكمى فيصله داده خواهد شد و در آن شب ، هر حادثه اى اعم از بلا، مرگ ، زندگى و روزى و تمام آنچه از حوادث الهى در اين شب و ساير شب ها در طول سال واقع خواهد شد، معين مى گردد.
و سپس امام (عليه السلام ) مى افزايند:
((خوشا به حال آن بنده اى كه شب ياد شده را به ركوع و سجود احيا نمايد و گناهان خود را در مقابل ديدگان مجسم كند و بر انجام آنها بگريد كه اگر چنين كرد، اميدوارم كه به خواست خدا نااميد نشود.))
حفص بن غياث از امام صادق (عليه السلام ) از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) نقل كرده است :
انزل القرآن فى ثلاث و عشرين من شهر رمضان ؛(72)
قرآن در شب 23 رمضان نازل شده است . از سوى ديگر بر حسب دو آيه از قرآن ، اين كتاب آسمانى در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده است ، بنابراين شب قدر شب 23 رمضان است .
سيد ابن طاووس رحمه الله مى گويد: ((طبق كشف و بيان ، شب قدر همان شب بيست و سوم رمضان مى باشد.))(73)
شب قدر در مناطق مختلف
آيا شب قدر در تمام كره زمين يك شب معين است يا متفاوت است ؟
بعضى معتقدند، از آن جا كه شروع ماه هاى قمرى در همه مناطق همزمان نيست ، شب قدر هم در همه بلاد، يك شب خاص نخواهد بود. برخى ديگر مى فرمايند: آغاز ماه هاى قمرى ، در كليه مناطق يكى است و اگر در شهرى از شهرها هلال رؤ يت شود، آن شب در جميع مناطقى كه با محل رؤ يت در بخشى از شب مشتركند، اول ماه است و آن گاه پس از گذشت 23 شب از رويت هلال رمضان ، آن شب ((ليلة القدر)) است .
دليل اين بزرگان ، اطلاق صحيحه هشام بن حكم از امام صادق (عليه السلام ) است كه فرمودند:
ان كانت له بيّنه عادلة على اهل مصر، انهم صاموا ثلاثين على رؤ يته ، قضى يوما.
كسى به واسطه نديدن هلال ، 29 روز ماه رمضان را روزه گرفت ، سپس بينه عادله پيدا شد بر اين كه در شهرى از شهرها سى روز روزه گرفته اند، به واسطه رويت هلال در شب قبل آن ، بايد يك روز قضا كند.
و در موثقه بصرى ، امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:
((فان شهد اهل بلد آخر، فاقضه ؛ اگر اهل شهرى شهادت دهند كه هلال را ديده اند و در آن روز كه يوم الشك بود و روزه نگرفت ، بايد آن را قضا كند.))
در اين مورد، صاحب جواهر و نراقى در مستند و حكيم در مستمسك ، نيز اين قول را تقويت كرده اند.
و اما از آنجا كه اكثر فقها صحيحه هشام را مقيد دانسته اند، لذا بر ماست كه رعايت احتياط كرده و ضمن توجه به رويت هلال در شهرهاى نزديك و يا موافق در افق ، شب بيست و سوم پس از رويت هلال در بلد خود را نيز احيا بداريم و همچنين شب بيست و سوم پس از رويت هلال در شهرهاى دور و يا مخالف در افق را نيز احيا بگيريم تا مطمئن به درك فضيلت شب قدر گرديم .
محرومان از بركات ليله القدر
از برخى روايات استفاده مى شود كه گروهى از اسلام و رحمت و ديگر بركات شب قدر محرومند و آنها عبارتند از:
1. شارب الخمر؛
2. خورنده گوشت خوك ؛
3. كسى كه خود را به وسيله زعفران آرايش نمايد.(74)
4. آنان كه در منزل خود، سگ نگهدارى مى كنند (مگر به خاطر مصلحتى مشروع ).(75)
5. ملعونان (منافقان )، رباخواران ، پيشوايان شرور، كافران ، رشوه گيران ، رشوه دهندگان ، قاطعان رحم ، شهوت رانان ، كتمان كنندگان حقيقت ، فتنه گران ، ظالمان ، يارى دهندگان ظالمان ، شراب خواران ، اهل تهمت و دروغ و غيبت ، تاركان معروف و عاملان منكر و عاق والدين و ساحران و…
6. كسى كه كينه برادر مسلمان خود را به دل گيرد و با او دشمن باشد.
ميبدى مى نويسد: فرشتگان و جبرئيل گرد عالم مى گردند و به همه جاى ها در آيند و به همه خانه هاى مومنان در شوند، خانه اى كه در آن جا ((مى )) بود يا مدمن الخمر بود يا فرزندى عاق بر پدر و مادر يا قاطع رحم بود يا در آن خانه سگى بود يا تصاوير يا كسى كه نماز نكند يا دو مسلمان كه با يكديگر به هجرت باشند و سخن نگويند، فرشتگان در اين خانه ها نروند و از خيرات و بركات اين شب محروم باشند.(76)
# # #
در رفع اين ابهام كه چرا عرشيان توجهى به اين گروه از انسان ها ندارند و چرا بايد از نورانى بودن شب قدر و بركات آن محروم باشند، بايد گفت :
اين گونه افراد با رمضان انسى ندارند و زمينه بهره ورى از بركات اين شب ها را در خود فراهم نياورده اند و روحشان نيز آمادگى پذيرش ملائك و حقيقت برتر از آن روح را ندارند؛ كسى كه در طول يك سال ، با بى بند و بارى زندگى را ادامه داده و از انجام هر خلافى كوتاهى نكرده است ، چگونه مى تواند چشم به شب قدر بدوزد و پذيراى ملائكه گردد؟!
آرى بايد نخست ديو را از جان بيرون راند و آن گاه به انتظار فرود آمدن ملائكه و روح و نيز بارش رحمت الهى نشست ، زيرا وجود زمينه هاى پذيرش از ضروريات محسوب مى گردد.
البته ناگفته نماند كه تزكيه خانه دل از وسوسه هاى ابليس لعين و پاكسازى آن از آلودگى هاى ظلمانى و آنگاه ايجاد زمينه براى تغذيه سالم آن از غذاهاى معنوى و آرامش بخشى ، هم چون ذكر و ياد خدا و توبه و استغفار و تلاوت قرآن و توسل و در نهايت ، درك فيوضات الهى در ليله القدر، بدون توفيق از جانب حق تعالى به دست نمى آيد و روى همين اصل است كه عارف سالك ، مرحوم ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى در المراقبات مى فرمايد:
((از مهم ترين دعاها در ماه رمضان ، اين است كه براى توفيق ((عبادت شب قدر)) زياد دعا كند)) و ما نيز دست به دعا برداشته و گوييم :
پروردگارا، ما را از آنان كه از خيرات و بركات اين شب (ليلة القدر) محرومند، قرار مده و خير دنيا و آخرت را براى ما و پدر و مادر و فرزندانمان مقدر فرما.
اجمالى از وظايف ما در شب قدر
اعمال و وظايف شب هاى قدر را مى توان به دو قسم تقسيم كرد:
1. وظايف مشترك ؛
2. وظايف مخصوص ؛
اينك به برخى از اعمال مشترك در شب هاى قدر اشاره مى كنيم تا آنان كه خواهان خوش كامى و خوش بختى هستند، به انجام آنها بپردازند:
1. غسل
شست و شويى كن و آنگه به خرابات خرام تا نگردد ز تو اين دير خراب آلوده (77)
جهت پاكيزگى جسم و صفاى روح و روان ، مستحب است (78) به نيت شب قدر و با قصد تقرب به خدا در اول آن شب ، غسل انجام شود.(79)
سيد ابن طاووس در اقبال به سند خود از امام صادق (عليه السلام ) روايت مى كند كه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) در دهه آخر ماه رمضان هر شب غسل مى كرد.(80)
2. احيا و شب زنده دارى
حضرت باقر العلوم (عليه السلام ) به نقل از آباء كرامش نقل مى كند:
((رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) نهى كرد كه از شب بيست و يكم و شب بيست و سوم ، غفلت شود و نهى كرد كه كسى در آن شب بخوابد.))(81)
يحيى بن علاء گويد: ((حضرت صادق (عليه السلام ) سخت بيمار بود، دستور داد او را به مسجد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) بردند. آنجا تا صبح شب بيست و سوم ماه رمضان بيتوته كرد.))(82)
براى انسان مومن ، سزاوار نيست تا در شبى كه آسمانيان ميهمان او شده اند، حجاب غفلت به روى خويش اندازد و خود را از همنشينى با آنها محروم سازد؛ لذا مستحب است ، آن شب را تا صبحگاهان شب زنده دارى نمايد و اين خود نوعى مبارزه با خمودگى و سستى و خواب سنگينى است كه انسان را از هدف هاى عالى اش باز مى دارد و از همه مهم تر اين كه طريق شكستن شب و خاتمه دادن به حاكميت ظلمت را به ما مى آموزد و آدمى را به مقام ((محمود)) مى رساند.
مگو شبى به عبادت چگونه روز كنم كه دوست را ننمايد، شب وصال ، دراز
بر آر دست تضرع ، ببار اشك ندم ز بى نياز بخواه ، آنچه بايدت بى ناز
3. شناخت شاءن قرآن
4. تلاوت قرآن
چه لذت بخش است كه در شب نزول قرآن ، كنار چشمه سار كلام وحى خاضعانه بنشينيم و دل و قلب تشنه را از آن سيراب نماييم . و چه شيرين و شور آفرين است لحظه فرا رسيدن وقت ديدار و عروج كه مريضان و دردمندان در ساحت قرآن دست نياز بلند مى كنند و زمزمه ((القرآن شفاء)) را سر مى دهند.
شبى كه تلاوت قرآن (هر قدر ميسور باشد) در آن شب ، بهترين ذكر است، به خصوص تلاوت سوره هاى«يس »، «عنكبوت» ،«روم»، «دخان ».
در تلاوت قرآن ، اولين نكته اى كه لازم است مورد توجه قرار گيرد، الهام گرفتن از آن براى تقويت فكر و انديشه و ايمان و شناخت مبداء و معاد و يافتن راه سعادت و فلاح و قرب الى الله است و دومين نكته ، اهداى ثواب آن به اروح طيبه انبيا و ائمه هدى (عليهم السلام ) و شهدا و صلحا و علما و گذشتگان به خصوص بنيان گذاران مراكز مذهبى كه خود سبب مضاعف شدن ثواب مى گردد و سومين نكته ، رعايت آداب قرائت است .
5. توبه و استغفار
چه فرصتى بهتر از شب قدر براى آشتى كردن با خدا و بازگشت به سوى او، شبى كه مى توان آبرومندان درگاه حق و ملائكه و روح و قرآن را واسطه قرار داد و آن گاه با دلى سرشار از اميد به رحمت و مغفرت ، متوجه رب العالمين شد؛ به حق ، شب قدر، شب توبه و بازگشت به سوى خداست كه :
ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين .(83)
به راستى خدا افرادى را كه پى در پى توبه و استغفار مى كنند و نيز طهارت جويان و پاكى طلبان را دوست دارد.
فرارى ها ز عصيان باز گرديد به الطاف خدا دمساز گرديد
بينديشيد، يزدانى رحيم است به راه آييد رحمان و كريم است
گناه بنده عاصى ببخشد به هر ادعوك صد لبيك گويد
در بعضى از اخبار آمده است ، زمانى كه فرد گنهكار از كرده خود پشيمان شد و به سوى خدا بازگشت و گفت :
الهى انا اءساءت . يقول الله تعالى : و انا سترت ؛
خدايا من بد كردم . خداوند متعال مى فرمايد: من آن را پوشاندم .
فيقول : « الهى انا ندمت ؛ من پشيمان شدم .»
خداوند مى فرمايد:
« و انا قبلت ؛ من هم قبول كردم .»
و مى فرمايد:
ايها الشاب ، اذا تبت ثم نقضت ، فلا تستحى ان ترجع الينا؛
اى جوان ! چنان چه توبه كردى و شكستى ، از اين كه دوباره به سوى ما باز گردى شرمگين مباش .
و اذا انقضت ثانيا، فلا تستحى او يمنعك الحياء ان تاءتينا ثالثا، و اذا انقضت ثالثا، فارجع لينا رابعا…
« هر گاه براى دومين بار توبه خود را شكستى ، شرمگين مباش و مبادا حيا تو را از بازگشت به سوى ما براى سومين بار باز دارد و اگر بار سوم هم توبه خود را شكستى ، باز هم براى چهارمين بار به سوى ما باز گرد.»
فاءنا الجواد الذى لا ابخل ؛
((منم بخشنده اى كه بخل نمى ورزم .))
و انا الحليم الذى لا اعجل ؛
((منم حليم و بردبارى كه عجله نمى كنم .))
و انا الذى استر على المعاصى و اقبل التائبين و اعفو عن الخاطئين و ارحم النادمين و انا ارحم الراحمين ؛
((منم آن كه بر گناهان پرده مى افكنم و توبه كنندگان را مى پذيرم و از خطاكاران در مى گذرم و به پشيمانان رحم مى نمايم و منم ارحم الراحمين .))
من ذا الذى اءتى الى بابنا فرددناه ؛
((چه كسى به درگاه ما آمد و او را رد كرديم ؟))
من ذا الذى ، لجاء الى جانبنا، فطردناه ؛
((چه كسى به ما پناه آورد و ما او را رد كرديم ؟))
من ذا الذى ، تاب الينا و ما قبلناه .
((چه كسى به نزد ما بازگشت كه او را نپذيرفتيم ؟))
من ذا الذى ، طلب منا و ما اعطيناه .
((چه كسى از ما خواهشى كرد كه به او عطا نكرده باشيم ؟))
من ذا الذى استقال (استغفر) من ذنبه فما غفرناه ؛
((چه كسى از ما طلب آمرزش كرد كه ما او را نيامرزيده باشيم ؟))
انا الذى اغفر الذنوب ، و استر العيوب ، و اغيث المكروب ، و ارحم الباكى الندوب و انا علام الغيوب ؛(84)
((منم خدايى كه گناهان را مى آمرزم و عيب ها را مى پوشانم و اندوهناكان را يارى مى رسانم و بر گريه كننده و زارى كننده رحم مى كنم و منم داناى امور آشكار و نهان .))
چرا بايد استغفار كرد؟
هر عملى داراى آداب و رسوم و شرايط و موانعى است كه با رعايت آنها استغفار واقعى تحقق مى يابد.
شرايط توبه و استغفار
اول : پشيمانى از گناه (الندم على ما مضى ).
دوم : تصميم هميشگى بر ترك گناه و كج روى ها و كج انديشى ها (العزم على ترك العود اليه ابدا.)
سوم : اداى حقوق مردم (ان تؤ دى الى المخلوقين حقوقهم .)
چهارم : تدارك واجبات (ان تعمد الى كل فريضه عليك ضيعتها فتؤ دى حقها.)
پنجم : از بين بردن گوشت هاى حرام ان تعمد الى اللحم الذى ، نبت على السحت ، فتذيبه بالاحزان …
ششم : چشيدن رنج عبادت (85) ان تذيق الجسم اءلم الطاعة كما اذقته حلاوه المعصيه .
6. خواندن دعاى جوشن كبير و ديگر ادعيه ماءثوره
از جمله :
اللهم انى امسيت لك عبدا داخرا، لا املك لنفسى نفعا و لا ضرا و لا اءصرف عنها سوءا، اشهد بذلك على نفسى ، و اعترف لك بضعف قوتى و قلة حيلتى ، فصل على محمد و آل محمد و اءنجز لى ما وعدتنى و جميع المؤ منين و المؤ منات من المغفرة فى هذه الليلة و اءتمم علىّ ما آتيتنى فانى عبدك المسكين المستكين الضعيف الفقير المهين ، اللهم لا تجعلنى ناسيا لذكرك فيما اوليتنى و لا غافلا لاحسانك فيما اعطيتنى و لا آيسا من اجابتك و ان ابطاءت عنى فى سراء او ضراء او شدة او رخاء او عافية او بلاء او بؤ س او نعمآء، انك سميع الدعاء؛(86)
خداوندا، من در حالى كه بنده آستان بوس تو بودم ، شب را به پايان بردم ، مرا انديشه سود و زيانى براى خويشتن نيست و قدرت آن را در خود نمى بينم كه بدى را از خويش دور نمايم ، اين اعتراف را به زيان خود و به سبب ناتوانى و درماندگى مى كنم ، پس از تو مى خواهم كه بر محمد و آل او رحمت فرستى و آنچه را كه از آمرزش به من و همگى زن و مرد مؤ من نويد داده اى ، به انجام رسان و نعمت خود را بر اين بنده فقير و بيچاره و ناتون ، كامل گردان ؛ خداوندا، مرا از ياد خود فراموشى مده ، به خاطر آنچه كه به من ارزانى داشته اى و مرا بى خبر از احسان و نوميد از رحمتت قرار مده ، هر چند سستى در نهان و آشكار و سلامت و بيمارى و سختى و آسودگى از سوى من بوده باشد، كه تو دعاى ما را مى شنوى و اجابت خواهى كرد.))
7. توسل به ولايت ائمه هدى
با توجه به آيه شريفه كه مى فرمايد:
يا اءيها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيلة ؛(87)
اى ايمان آورندگان ! از خدا پروا نموده و وسيله اى براى رسيدن به او بجوييد.
(در لغت به آنچه كه توسط آن به چيزى توصل و تقرب جويند، ((وسيله )) مى گويند.)
در شب مبارك قدر وسيله اى مطمئن تر از ائمه هدى (عليهم السلام ) براى انسان وجود ندارد، پس بايد به ايشان توسل جست ، مخصوصا به مولى الموحدين ، على بن ابى طالب (عليه السلام ) كه((ليالى قدر)) مصادف با شهادت مظلومانه آن امام متقين است و نيز با تمسك به زيارت ابا عبدالله الحسين (عليه السلام ) به درگاه حضرت احديت به استغاثه پرداخت .
8. نماز
در اين شب فرشتگانى كه به زمين فرود مى آيند، بايد شاهد و ناظر ركوع و سود خالصانه و متواضعانه انسان باشند تا بدين وسيله ، اشرفيت و خليفة اللهى او براى ايشان تفسير گردد و رمز سجده ملائكه را در برابر آدم دريابند؛ لذا در رديف اعمال و وظايف ليالى قدر، نماز كه سرلوحه همه عبادات است ، به طرق مختلف وارد شده است :
اولا: خواندن نمازهاى قضا شده در گذشته – به خصوص نمازهاى سال اخير؛
ثانيا: خواندن نمازهاى مستحبى براى كسب ثواب بيشتر، از جمله نمازهاى ذيل :
الف ) خواندن دو ركعت نماز با يك سلام ، همچون نماز صبح ، با اين تفاوت كه در هر ركعت پس از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحيد)) بخواند و بعد از سلام ، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اتوب اليه ))(88)بگويد.
ب ) خواندن صد ركعت نماز، هم چون نماز صبح به صورت دو ركعتى و نيز مجاز است به جاى اين صد ركعت ، شش روز از نمازهاى قضا شده خود را به جا آورد، به گونه اى كه از ظهر روز اول شروع كرده و در عشاى روز ششم ختم نمايد.
9. قرآن بر سر گرفتن
بر سر گرفتن قرآن با آن حالات خضوع و خشوع ، نشانه تسليم در برابر دستورهاى حياتبخش و سعادت آفرين آن است و بيانگر اين كه مسلمان ، كسى است كه قرآن را دائما در انديشه و فكر خويش دارد و دستورها و احكام آن را در عمل پياده مى كند.
استاد حسن زاده آملى – دام ظله الوارف – در نكته 490 كتاب هزار و يك نكته خود گويد:
((در ليالى قدر، قرآن به دل كن ، نه فقط قرآن به سر، كه اولى جوهر ذات تو گردد و دومى خارج از گوهر تو است .))
10. تجديد عهد با امام زمان (عج ) و خواندن دعاى فرج
از ائمه معصومين نقل است كه در شب بيست و سوم ماه رمضان و در طول آن ماه مبارك ، در هر حالى (نشسته و ايستاده ) و هر زمانى پس از ذكر و ياد خداى تعالى و درود فرستادن بر محمد و آل او (عليهم السلام ) اين دعا را بخوان :
اللهم كن لوليك الحجه بن الحسن صلواتك عليه و على آبائه فى هذه الساعه و فى كل الساعه وليا و حافظا و قائدا و ناصرا و دليلا و عينا، حتى تسكنه ارضك طوعا و تمتعه فيها طويلا.(89)
((بارالها در اين هنگام و براى هميشه ولى امرت ، امام زمان حجه بن الحسن را – كه درودهايت بر او و پدرانش باد – سرپرست و نگهدار و رهبر و ياور و نگهبان باش تا گيتى را به فرمان او آورى و تا دير زمان بهره مندش گردانى .))
و نيز دعاى شريف افتتاح كه به امر آن حضرت مستحب است تا در هر شب رمضان خوانده شود و دعاهاى ماءثور و غير ماءثور ديگر كه در خصوص حضرتش وارد شده است ، زيرا گفته اند:
((دعا به آن بزرگوار، نوعى از اداى حق ايشان است ، كه جزء بهترين اعمال مى باشد و فوايد بى شمارى نيز براى خود ما هم دارد.))
تذكرات لازم
1. براى اين كه اعمال و عبادات ما مقبول درگاه حق تعالى واقع گردد، بايد موانع قبولى عبادت ها و اجابت دعاها را برطرف ساخت ؛ مثلا اگر حقوقى – اعم از مالى و عرضى – از ديگران به گردن ما هست ، يا آن را به صاحبانش برگردانيم و يا از آنها طلب بخشش كنيم و حلاليت بطلبيم .
امام جعفر صادق (عليه السلام ) فرمودند:
اذا اءراد اءحدكم اءن يستجاب له ، فليطب كسبه ، وليخرج من مظالم الناس و ان الله ، لا يرفع اليه دعاء عبد و فى بطنه حرام او عنده مظلمة من خلقه .
اگر بر اثر غلبه شهوات و هواهاى نفس و مغلوب شدن قواى عقلانى ، مرتكب معصيتى شديم ، استغفار كنيم و تصميم بگيريم كه ديگر بار گرد آن گناه نگرديم .
تيره كردى آب را ديگر مكن تاكنون كردى گنه ، ديگر مكن
و اگر روحمان بيمار است و داراى بيمارى هاى روانى ، از قبيل : كينه ، حسد، بخل و… هستيم ، خود را مداوا كرده و به جاى آنها بذر حلم و بردبارى ، ايثار و گذشت ، جود و بخشش در دلهايمان كشت نماييم ، زيرا كه ((شب قدر)) فرصتى است طلايى براى شست و شوى آينه دل ؛ چه شيرين است كه به حرمت اين شب ، خوبى ها جاى بدى ها، صلح و صفا جاى اختلاف و تفرقه ، برّ و احسان جاى ظلم و ستم ، احسان به والدين جاى عاق والدين ، صله رحم جاى قطع رحم و… را بگيرد؛ فرصتى است تا با اداى زكات و صدقات ، قدمى در جهت عمران و آبادانى خانه عقبى برداشت و از همين جاست كه برخى از مؤ منان و متديّنان ، خمس و زكات خود را در اين شب تاءديه مى كنند تا از ثواب بيشترى بهره مند شوند.
گفتنى است چنان كه ثواب اعمال نيكو در اين شب دوچندان است ، كيفر معصيت هم در اين شب ، بيشتر است ، چرا كه حرمت اين شب مبارك هتك شده است ؛ لذا در تاريخ مى خوانيم كه على (عليه السلام ) به نجاشى شاعر، كه در ماه رمضان شراب خورده بود، زياده از حد شرابخوار، تازيانه زد.
در مقام پاسخ به سوال نجاشى كه عرض كرد: يا على ! اين زياده براى چيست ؟ فرمودند:
((براى هتك احترام ماه خدا.))(90)
2. از آن جا كه شب قدر، شب دعا و نيايش است ، ضرورى است جهت اجابت دعاها، امور زير را رعايت كنيم :
الف ) ابتدا نمودن به تمجيد و تحميد خداوند (متعال ) و صلوات بر پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و آل او.
حارث بن مغيره مى گويد: از امام صادق شنيدم كه فرمودند:
اياكم اذا اراد احدكم ان يساءل من ربه شيئا من حوائج الدنيا و الاخره ، يبداء بالثناء على الله – عز و جل – و المدح له و الصلاه على النبى (صلى الله عليه و آله و سلم )، ثم يساءل الله حوائجه ؛(91)
((هيچ يك از شما نبايد در مقام حاجت خواهى از خدا بر آيد، مگر اين كه نخست به تمجيد و ثناى خدا و درود فرستادن بر پيامبر با كرامت اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) بپردازد و سپس از پروردگار خود، حاجتهايش را مسئلت نمايد.))
محمد بن مسلم از امام صادق (عليه السلام ) نقل كرده كه فرمود: در كتاب على (عليه السلام ) آمده است :
ان المدحة قبل المساءله ، فاذا دعوت الله – عز و جل – فمجّده ، قلت : كيف امجده ؟ قال : تقول : يا من هو اقرب الىّ من حبل الوريد، يا فعّالا لما يريد، يا من يحول بين المرء و قلبه ، يا من هو بالمنظر الاعلى ، يا من ليس كمثله شى ء.(92)
((ستايش خدا قبل از سوال و تقاضا از اوست ؛ لذا وقتى خداوند را مى خوانى ، او را تمجيد كن . گفتم : چگونه او را تمجيد كنم ؟
فرمودند: بگو، اى كسى كه از رگ گردن به من نزديكترى ، اى كسى كه هر چه را بخواهى انجام مى دهى ، اى آن كه بين انسان و قلبش حائل مى شود، اى كسى كه بر ديدگاه بلند مستقرى ، اى فردى كه چيزى همانندش نيست .))
امام صادق (عليه السلام ) در حديث ديگرى فرمود:
اذا دعا اءحدكم فليبدء بالصلاة على النبى فان الصلواة على النبى (صلى الله عليه و آله و سلم ) مقبولة و لم يكن الله ليقبل بعض الدعاء و يرد بعضه ؛(93)
((هرگاه فردى از شما به دعا كردن بپردازد، دعاى خود را با درود و تحيت بر محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) شروع كند، زيرا صلوات بر پيامبر مقبول درگاه خداوند قرار مى گيرد و چنين نيست كه خداوند بخشى از اين دعا را بپذيرد و قسمت ديگر آن را رد كند.))
ب ) مقدم داشتن ديگران بر خود در دعا.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
من قدّم اربعين رجلا من اخوانه ، فدعا لهم ، ثم دعا لنفسه ، استجيب له فيهم و فى نفسه ؛(94)
((هر كس چهل تن از برادران دينى اش را بر خود مقدم دارد و درباره آنان دعا كند و پس از آن درباره خويش دعا نمايد، دعاى او مستجاب خواهد شد.))
پ ) تواءم بودن دعا با الحاح و اصرار.
گفت پيغمبر كه گر كوبى درى عاقبت زان آن در برون آيد سرى
با كمال ادب ، حاجت هاى خود را بر زبان آورد و با متانت و آهسته او را بخواند، زيرا كه فرموده است :
(ادعوا ربكم تضرعا و خفية )(95)
پروردگارتان را با حالت زارى و پنهانى بخوانيد.
حضور يافتن در مكان هاى مقدس ، همچون مساجد و شركت در اجتماع نيايش گران ، ضمن اين كه بر ثواب اعمال شب قد مى افزايد، باعث كفاره گناهان و عمران خانه آخرت نيز مى شود.
هر كه در اين خانه شبى راز كرد خانه فرداى خود آباد كرد
و خداوند سبحان فرمود:
واصبر نفسك مع الذين يدعون ربهم .
با كسانى باش كه خداى خود را صبح و شام مى خوانند.
و در روايت آمده است :
و الزموا السواد الاعظم ، فان يد الله على الجماعة ؛(96)
به توده مردم بپيونديد كه دست خدا بر سر جمعيت است .
ت ) قبل از دعا در محضر خدا اعتراف به گناهان خود كرده و استغفار نمايد.
ث ) به هنگام دعا دست هاى خود را بالا ببرد.
ج ) پدر و مادر، فرزندان خود را دعا كنند و فرزندان نيز والدين خود را دعا كنند كه چنين دعايى مستجاب است .(97)
نكته قابل ذكر اين كه :
بايد از انجام عبادات و اعمالى كه در كتاب و سنت ، وارد نشده است ، خوددارى كرد، زيرا كه فرموده اند:
((قليل فى سنة خير من كثير فى بدعة .))
قطع اميد از ديگران
يكى از مسائل مهم كه در دعا و به اجابت رسيدن آن موثر است ، قطع اميد از غير خداست ، از اين رو ادب دعا اقتضا مى كند كه قبل از آن چند بار با قرائت :
اءمن يجيب المضطر اذا دعاه و يكشف السوء.(98)
اين معنا را متواضعانه اعلام نموده و زمينه توجه و فضل الهى را فراهم نمايد.
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:
اذا اراد احدكم ان لا يساءل الله شيئا، الا اعطاه ، فليياءس من الناس كلهم ، و لا يكون له رجاء الا من عندالله جل ذكره ، فاذا علم الله (جل و عز) ذلك من قلبه ، لم يساءل الله شيئا الا اعطاه فحاسبوا انفسكم قبل ان تحاسبوا عليها، فان للقيامة خمسين موقفا، كل موقف مقداره ((الف سنة )) ثم ، تلا قوله تعالى : ((فى يوم كان مقداره خمسين الف سنة مما تعدون .))(99)
((اگر يكى از شما بخواهد كه خداوند حاجتش را بر آورد، بايد اميدش را از ديگران قطع كند و به غير خداوند اميدى نداشته باشد و هنگامى كه خداوند، اين وضع را در قلبش ببيند، آن چه او طلب كند اجابت مى شود؛ بنابراين شما خود به حساب خويش برسيد، پيش از آن كه به حسابتان برسند، زيرا در قيامت ، پنجاه توقفگاه وجود دارد كه هر يك هزار سال است .))
11. اعتكاف
پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود:
اعتكاف العشر الاواخر من شهر رمضان يعدل حجتين و عمرتين .(100)
اجر اعتكاف نمودن در ده روز آخر ماه رمضان ، مساوى با ثواب دو حج و دو عمره است .
منظور از اعتكاف ، توقف نمودن و ساكن شدن در مسجد جامع به قصد قربت و عبادت به مدت سه روز يا بيشتر با رعايت شرايط مخصوص آن كه داراى ثواب بسيار زياد است و از جمله عبادات مستحب مى باشد كه بزرگان دين به انجام آن ، اهتمام ورزيده اند.
در كتاب كافى از جعفر بن محمد الصادق (عليه السلام ) نقل شده است كه فرمودند:
كان رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) اذا دخل العشر الاواخر، اعتكف فى المسجد و ضربت له قبة من شعر، و شمّر المئزر و طوى فراشه ؛
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) چون دهه آخر ماه رمضان فرا مى رسيد، در مسجد اعتكاف مى نمود و براى حضرتش خيمه اى مويين مى زدند و كمرش را براى عبادت مى بست و بستر خويش را جمع مى كرد.
در حديث ديگرى از امام صادق (عليه السلام ) آمده است :
كانت بدر فى شهر رمضان و لم يعتكف رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم )، فلما ان كان من قابل اعتكف عشرين عشرا لعامه ، و عشرا قضاء لما فاته ؛
جنگ بدر در ماه رمضان اتفاق افتاد و (از اين رو) رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) موفق به اعتكاف نشدند، لذا در سال آينده ، بيست روز (ده روز به عنوان اعتكاف همان سال و ده روز ديگر را نيز به عنوان قضاى اعتكاف سال گذشته ) به اعتكاف پرداختند.
طبق آن چه در اركان اسلام (ص 163) آمده است ، پس از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) همسران آن حضرت نيز چنين اعتكافى داشتند.
در تاريخ آمده است كه علماى بزرگ شيعه نيز اين سنت حسنه را در دهه آخر ماه رمضان انجام مى داده اند.
براى مطالعه بيشتر درباره اعتكاف به اين منابع مراجعه فرماييد:
اللمعة الدمشقيه ، ج 2، كتاب الاعتكاف ؛ شرائع الاسلام ، ج 1، ص 251؛ التهذيب ، ج 4، ص 217؛ مستمسك العروة الوثقى ، ج 8، ص 536، روضة المتقين ، ج 3، ص 496، اعتكاف در اسلام به قلم نگارنده .
اين بخش را به كلامى از مصلح مجاهد، شيخ محمد عبده ، پايان مى بريم :
شب قدر، شب عبادت و تضرع و تذكر و يادآورى نعمت هاى خدا و دين است ، لكن متاسفانه بسيارى از مسلمانان در چنين ايام و ليالى و موقعيت هاى مناسبى درباره مسائل و موضوعاتى سخن مى گويند كه مورد رضا و عنايت خداوند نيست ؛ به آياتى از كلام الله گوش مى دهند، اما در مفاهيم آنها نمى نگرند و از معانى بلند آنها عبرت نمى گيرند… فقط به صدا و نغمه زيباى قارى قرآن توجه دارند، در اين شب در اوهام و خيالاتى غوطه ور مى شوند كه شايسته عقول كودكان نيست تا چه رسد به عقل هاى اشخاص رشيد و بالغ .
برترين اعمال در شب قدر
از شيخ صدوق نقل شده است كه فرمود:
و من احيى ، هاتين الليلتين ، بمذاكرة العلم فهو افضل ؛(101)
افضل اعمال در احياى اين دو شب (بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان ) مذاكره علم است .
زيرا در سايه علم و معرفت و آگاهى است كه ما به عظمت اين شب و آينده اى درخشان و بهره ورى از قرآن و مكتب انبيا و اوصيا رهنمون مى شويم و بى جهت نيست كه امام باقر (عليه السلام ) مى فرمايد:
دانشمندى كه مردم از دانش او بهره مند گردند، بر هفتاد هزار عابد فضيلت دارد.
استاد حسن زاده آملى مى نويسد:
سند اين حكم محكم خود را صدوق از حضرت رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) در من لا يحضره الفقيه روايت كرده است :
قال النبى (صلى الله عليه و آله و سلم ): بادروا الى رياض الجنة . قالوا يا رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ): و ما رياض الجنة ؟ قال : حلق الذكر.(102)
فيض كاشانى (قدس سره ) در كتاب خود، پس از نقل حديث در بيان آن گفته است :
منظور از حلقه ذكر، همنشينى با علماست ، هم چنان كه از حديث اول اين باب استفاده مى شود.(103)
نويسنده شهير شيعه ، مرحوم محمد جواد مغنيه در كتاب مع علماء النجف نقل مى كند:
طلبه اى مبتدى ، شيخ اعظم انصارى (رحمه الله عليه ) را در حرم مطهر حضرت اميرالمؤ منين در شب قدر مى بيند، از ايشان مى پرسد: در اين شب خجسته ، انجام دادن چه عبادتى افضل است ؟
شيخ در جواب از او مى پرسد؟ چه درسى مى خوانى ؟
طلبه جواب مى دهد: ((الفيه ابن مالك .))
شيخ مى فرمايد: افضل اعمال آن است كه به حجره اى بروى و الفيه را مطالعه كنى .(104)
مرحوم شيخ ذبيح الله محلاتى مى نويسد:
از مرحوم سيد جواد حسينى عاملى ، صاحب مفتاح الكرامه پرسيدند: در شب قدر، افضل و بهترين اعمال چيست ؟ فرمود: تحصيل علوم مذهبى .
درباره اين بزرگوار نوشته اند، به قدرى در تحصيل ، جدى بود كه در ((شب قدر و روزهاى عيد)) از تحصيل خوددارى نمى كرد، حتى در حال مريضى و ناتوانى و پيرى هم به تحصيل اشتغال داشت ؛ گفتنى است كه در آن موقعى كه وى كتاب مفتاح الكرامه را مى نوشت ، وهابيان به نجف اشرف حمله كردند و در تمام مدت ، اين بزرگوار از نوشتن كتاب ، دست برنداشت .(105)
مرحوم صاحب جواهر در آخر كتاب ((ديات )) مى نويسد:
تمّ كتاب جواهر الكلام ، فى شرح شرائع الاسلام ، فى مسائل الحلال و الحرام فى ليلة الثلاثاء، ثلاثة و عشرين من شهر رمضان المبارك ، ليلة القدر التى كان من تقدير الله تعالى فيها، اءن يتفضل علينا باتمام الكتاب المزبور.
و نيز حكيم سبزوارى در آخر شرح منظومه در حكمت چنين گويد:
و قد فرغ المؤ لف الفقير، عن تسويد هذا الشرح فى يوم الجمعه الثالث و العشرين من شهر رمضان المبارك من سنة واحد و ستين و ماءتين بعد الالف ؛
متن اين شرح را در روز جمعه 23 ماه مبارك 1261 به پايان بردم .
مفسر بزرگ قرآن ، علامه سيد محمد حسين طباطبايى – حشره الله مع نبيه و اوصيائه الطاهرين – در آخر تفسير كم نظير الميزان ، تاريخ فراغ از تاليف اين اثر ارزشمند را شب 23 رمضان ذكر فرموده است .
از علامه مجلسى نقل شده است كه فرمودند:
بهترين اعمال در اين شبها طلب آمرزش و دعا براى مقاصد دنيا و آخرت خود و پدر و مادر، خويشان و برادران ايمانى ، اعم از زندگان و مردگان و اذكار و صلوات بر محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) و اهل بيت اوست .
سيد ابن طاووس نيز مى فرمايد:
نبايد از دعا درباره اهل حق و برادران مسلمان در اين شب امتناع كرد.
و در روايتى وارد شده است كه از رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) سوال شد:
در شب قدر چه از خدا بخواهيم ؟ فرمودند: عافيت و سلامتى .
آية الله شيخ جعفر شوشترى (رحمه الله عليه ) مى فرمايد:
بهترين عبادت ها يقين پيدا كردن به خداوند و زدودن پليدى و آلودگى شك و ترديدها از دل ها و دور كردن كافر ماجرايى از خويشتن است .(106)
پاداش اعمال شب قدر
ثواب خواندن سوره قدر
از امام صادق (عليه السلام ) روايت شده است كه اگر كسى در شب بيست و سوم ماه رمضان ، هزار مرتبه سوره قدر را بخواند، چون صبح كند، يقين او شديد و محكم شده باشد.(107)
ثواب احياى ليله القدر
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
من قام ليلة القدر، ايمانا و احتسابا، غفر له ما تقدم من ذنبه .(108) كسى كه شب قدر را به عبادت احيا بدارد و باايمان و صابر باشد، خداوند، گناهان گذشته اش را بيامرزد.
ثواب اعمال نيك ديگر
حضرت نبى اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
قال موسى : الهى اريد قربك ، قال : قربى لمن استيقظ ليله القدر. قال : الهى اريد رحمتك . قال : رحمتى لمن رحم المساكين ليله القدر. قال : الهى اريد الجواز على الصراط. قال : ذلك لمن تصدق بصدقه فى ليله القدر. قال : الهى اريد من اشجار الجنه و ثمارها. قال : ذلك لمن سبّح تسبيحة فى ليلة القدر. قال : الهى اريد النجاة من النار. قال : ذلك لمن استغفر فى ليله القدر. قال : الهى اريد رضاك . قال : رضاى لمن صلّى ركعتين فى ليلة القدر.(109)
حضرت موسى (عليه السلام ) در مناجات خود با خدا عرض كرد: خدايا، من خواهان قرب تو هستم . خداوند فرمود: قرب من از آن كسانى است كه ليله القدر را بيدار باشند. عرض كرد: خدايا، رحمتت را خواهانم . خداوند فرمود: رحمت شامل حال كسانى است كه در شب قدر به مساكين رحم مى كنند.
عرض كرد: خدايا، من جواز عبور از صراط را خواهانم .
خداوند فرمود: اين جواز براى كسانى صادر مى شود كه در ليله القدر صدقه بدهند.
عرض كرد: خدايا، من خواهان درختان و ميوه هاى بهشت هستم . خداوند سبحان فرمود: اين نعمت براى كسانى است كه در ليله القدر به تسبيح مشغولند.
عرض كرد: خدايا، من نجات از آتش را مى طلبم . فرمود: نجات براى كسانى است كه در ليلة القدر به استغفار مشغولند.
عرض كرد: خدايا، من رضاى تو را مى طلبم . فرمود: رضاى من را كسى جلب كرد كه در ليلة القدر دو ركعت نماز خواند.
ثواب نماز
پيامبر اعظم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
من صلّى ركعتين فى ليلة القدر، فقراء فى كل ركعة ، فاتحه الكتاب مرة و قل هو الله احد سبع مرات ، فاذا فرغ يستغفر سبعين مره ، فمادام لا يقوم من مقامه ، حتى يغفر الله له و لاءبويه . و بعث الله ملائكه يكتبون له الحسنات الى سنة اخرى و بعث الله ملكا الى الجنان يغرسون له الاشجار و يبنون له القصور، و يجرون له الانهار و لا يخرج من الدنيا حتى يرى ذلك كله ؛(110)
كسى كه در شب قدر، دو ركعت نماز بخواند و در هر ركعت ، بعد از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحيد)) را بخواند و پس از اتمام نماز، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اءتوب اليه )) بگويد، از جاى خويش برنخيزد تا خداوند او و پدر و مادرش را بيامرزد و ملائكه اى بفرستد تا حسنات او را تا سال ديگر يادداشت كنند و ملك ديگرى را مامور سازد تا در بهشت براى او درختانى غرس كند و قصرهايى بنا سازد كه نهرهايى در آن جارى باشد و از دنيا نرود تا اين كه اين الطاف خدا را در حق خود مشاهده نمايد.
امام باقر (عليه السلام ) فرمودند:
من احيى ليلة ثلاث و عشرين من شهر رمضان ، و صلى فيها ماءة ركعة ، وسّع الله عليه معيشته و كفاه امر من يعاديه ، و اعاذه من الغرق و الهدم و السرق من شر الدنيا و دفع عنه هول منكر و نكير، و خرج من قبره و نوره يتلاءلاء لاهل الجمع و يعطى كتابه بيمينه و يكتب له براءة من النار و جواز على الصراط و امان من العذاب و يدخل الجنة بغير حساب و يجعل فيها رفقاء النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا.(111)
خدا رزق و روزى كسى كه شب بيست و سوم ماه رمضان را احيا بدارد و در آن شب ، صد ركعت نماز بخواند وسيع گرداند و در مقابل دشمن ، او را كفايت كند و از غرق شدن و ويرانى و سرقت ، او را پناه دهد و ترس منكر و نكير را از او مرتفع سازد و از قبرش خارج مى شود، در حالى كه نور او براى اهل محشر تلاءلؤ دارد و نامه عملش را به دست راستش مى دهند و برات آزادى از آتش و از صراط و امان نامه از عذاب به او داده مى شود و بدون حساب و كتاب داخل بهشت مى گردد و در بهشت ، رفيق پيامبران و صديقين و شهدا و صالحين خواهد شد و اينان خوب رفيقانى هستند.
ثواب صدقه
از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام ) روايت شده است كه فرمودند:
من تصدق وقت افطاره على مسكين برغيف ، غفر الله ذنبه .(112)
كسى كه به وقت افطار، قرص نانى را به فقيرى صدقه دهد، خداوند گناهانش را بيامرزد.
امام صادق (عليه السلام ) نيز فرمودند:
من تصدق فى شهر رمضان بصدقه ، صرف الله عنه سبعين نوعا من البلاء.
كسى كه در ماه رمضان صدقه اى بدهد، خداوند سبحان ، هفتاد نوع بلا و گرفتارى را از او در خواهد كرد.
ثواب غسل شب قدر
قال موسى بن جعفر (عليه السلام ):
من اغتسل ليلة القدر و احياها الى طلوع الفجر، خرج من ذنوبه .(113)
((كسى كه شب قدر غسل كند و تا طلوع فجر، احيا نگه دارد گناهانش بخشوده خواهد شد.))
ثواب قرائت سوره روم و عنكبوت
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:
من قراء سورتى العنكبوت و الروم فى شهر رمضان ، ليلة ثلاث و عشرين ، فهو والله يا ابا محمد، من اهل الجنة لا استثنى فيه ابدا.
كسى كه در شب قدر (شب بيست و سوم ماه رمضان ) دو سوره عنكبوت و روم را بخواند، به خدا – اى ابو محمد – او بدون استثنا اهل بهشت است .
ثواب دو ركعت نماز در كنار قبر ابى عبدالله الحسين (عليه السلام )
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:
فمن شهدها – ليله ثلاث و عشرين من شهر رمضان – عند قبر الحسين (عليه السلام ) يصلى عنده ركعتين اءو ما تيسر له و ساءل الله الجنه و استعاذ به من النار آتاه الله ما ساءل و اءعاذه ما استعاذ؛(114)
((كسى كه كنار قبر امام حسين (عليه السلام ) شب بيست و سوم ماه رمضان را درك كند و در كنار قبر مطهر، دو ركعت يا آن مقدارى كه برايش مقدور باشد، نماز بگزارد و از خدا درخواست بهشت كند و از آتش دوزخ به خدا پناه ببرد، خداوند خواسته او را اجابت خواهد كرد.))
ثواب زيارت سيد الشهداء (عليه السلام ) در شب قدر
امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
اذا كان ليله القدر، فيها يفرق كل امر حكيم ، نادى مناد تلك الليله من بطنان العرش : ان الله قد غفر لمن زار قبر الحسين (عليه السلام ) فى هذه الليلة ؛(115)
((هنگامى كه شب قدر فرا رسد، در آن (شب ) هر (گونه ) كارى (به نحوى ) استوار فيصله مى يابد؛ در آن شب از درون عرش ، منادى ندا در خواهد داد كه : خداوند، كسى را كه در اين شب ، قبر حسين (عليه السلام ) را زيارت كند، خواهد بخشيد.))
اثر راز و نياز با خدا در دل شب
شيخ صدوق (رحمه الله عليه ) در كتاب مجالس خود از ابن عباس نقل كرده است كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
((هرگاه بنده نيايشگرى با خداى خود در دل شب ، خلوت كند و با او به مناجات و نيايش بپردازد، خداوند، نور ايمان را در دل وى ثابت گرداند، آن گاه كه خطاب به پروردگار جهانيان كرده و گويد:
يا رب ! يا رب ! يا رب ! خداوند جليل ندا در دهد كه : لبيك عبدى ! از من بخواه تا عطايت كنم و بر من توكل كن تا كفايتت نمايم .))
همسانى پاره اى از اعمال با ليله القدر
فرهنگ غنى اسلام براى نشان دادن اهميت فوق العاده و بيان عظمت پاره اى امور و سوق دادن مردم به آن سو، اجر آن اعمال را همسان با اجر عظيم ليله القدر معرفى كرده است .
از جمله اين موارد، سه حديث شريف زير است :
پيامبر اكرم اسلام فرمودند:
من مشى فى صلح بين اثنين ، صلى عليه ملائكه الله حتى يرجع و اعطى اجر ليلة القدر؛(116)
((كسى كه در راه برقرارى صلح بين دو نفر گام بردارد، فرشتگان خدا بر او درود مى فرستند تا به منزل باز گردد و در نامه عملش اجر شب قدر نوشته خواهد شد.))
امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:
ليلة من امام عادل ، خير من الف شهر ملك بنى اميه ؛(117)
((يك شب از ايام حكمرانى زمامدار عدالت پيشه ، بهتر از هزار ماه حكومت بنى اميه است .))
ابى بن كعب از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت كرده كه حضرت فرمود:
من قراء ((انا اءنزلناه )) اءعطى من الاءجر، كمن صام رمضان و اءحيى ليلة القدر؛(118)
((كسى كه به قرائت ((انا انزلناه )) بپردازد، اجرش اجر كسى است كه ماه رمضان روزه داشته و شب قدر احيا بدارد.))
دست ها را به دعا برداريم
چون رمضان ، ماه نيايش و دعاست و على (عليه السلام ) فرموده است :
عليكم فى شهر رمضان ، بكثرة الاستغفار و الدعاء؛
بر شما باد در ماه رمضان به دعا و استغفار بسيار.
بى مناسبت نيست كه دست به دعا برداشته و بگوييم :
خداوندا!
از تو مى خواهيم كه بر محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) و آل او درود فرستى و همچنين بر امام زمان (عج ) ما، حجت حق ، منجى عالم بشريت نيز صلوات و سلامت را نثار كرده و فرجش را نزديك فرمايى !
خداوندا!
لذت مناجات را در تمام عمر، به خصوص در شب هاى قدر به ما بچشان .
بارالها!
حلاوت تلاوت قرآن را هميشه خصوصا در شب هاى قدر به ما بچشان !
ايزدا!
در شب قدر براى ما آن مقدر فرما كه براى علما، صلحا و اتقيا، مقدر فرمايى .
خدايا! ما را از تمام خيرات نازل شده در ماه رمضان و شب قدر كامياب گردان !
بار پروردگارا! دست هاى نيازمند ما را كه امشب به درگاه بى نيازت بلند شده ، نااميد برمگردان !
خدايا! شر توطئه گران و ابرقدرت ها و طاغوت هاى ستمگر كه قرن هاست مستضعفان را زير پاى خود له مى كنند، خنثى كن !
خداوندا!
عزت از دست رفته كشورهاى اسلامى را به آنان باز گردان !
معبودا!
به وعده اى كه در قرآنت داده اى كه روزى مستضعفان زمين را به قدرت كامل برسانى و حكومت عدل را در جهان بگسترانى ، تحقق ببخش !
خدايا!
آنان كه بر ضد اسلام و مسلمانان نقشه هاى خائنانه مى كشند (خصوصا اسرائيل غاصب و آمريكاى جنايتكار) در دنيا رسوا و نقشه هايشان را نقش بر آب بفرما!
رحيما!
امشب وسيله هدايت گناهكاران ، گمراهان ، ره گم كردگان را فراهم و در سراسر اين ماه (رمضان ) نشاط عبادت و انس با خودت را به ما عنايت بفرما!
اى محبوب دلها!
دعاهاى ما را در حق ديگران اجابت فرما و مرگ ما را شهادت در راه خود و زير پرچم پيامبر عظيم الشاءن و تحت سايه ولايت اوليايت ، قرار بده !
____________________________________________________________________________
68- وسائل الشيعه ، ج 7، ص 262؛ بحارالانوار، ج 94، ص 9 و دعائم الاسلام ، ج 1، ص 282؛ تفسير نور الثقلين ، ج 5، ص 626.
69- خصال ، ج 2، ص 102 و بحارالانوار، ج 94، ص 16.
70- روضة الواعظين ، ص 348.
71- بحارالانوار، ج 94، ص 4 و مستدرك الوسائل ، ج 7، ص 474.
72- الكافى ، ج 2، ص 628.
73- اقبال الاعمال ، ص 206.
74- … و لا يدع مومنا و لا مومنه الا سلم عليه ، الا مدمن الخمر و آكل لحم الخنزير و المضمخ (بوى خوش بر خويشتن آلودن ) بالزعفران . (تاءويل الآيات الباهره ، ج 2، ص 816).
75- تفسير نور الثقلين ، ج 5، ص 615، به نقل از مجمع البيان ، و من لا يحضره الفقيه ، ج 1، ص 159.
76- كشف الاسرار، ج 10، ص 656.
77- حافظ.
78- يحيى بن سعيد در نزهه الناظر، ص 14. غسل هاى مستحبى را 45 غسل مى داند.
79- وسائل الشيعه ، ج 2، ص 936.
80- سيد محسن امين ، مفتاح الجنات ، ج 3، ص 283.
81- دعائم الاسلام ، ج 1، ص 281 و بحارالانوار، ج 97، ص 4.
82- امالى طوسى ، ص 676 و بحارالانوار، ج 97، ص 4.
83- بقره (2) آيه 222.
84- الطريق الى الله ، ص 172 و 173.
85- نهج البلاغه (فيض الاسلام )، ح 409؛ وسائل ، ج 6، ص 77 و المحجة البيضاء، ج 7، ص 63.
86- كفعمى ، المصباح ، ص 585 و بحارالانوار، ج 95، ص 148.
87- مائده (5)، آيه 35.
88- سيد ابن طاووس ، الاقبال بالاعمال الحسنه ، ص 186.
89- حسين نورى ، نجم الثاقب ، ص 510.
90- وسائل الشيعه ، ج 18، ص 474.
91- وسائل الشيعه ، ج 4، ابواب الدعاء، باب 31، حديث 1.
92- وسائل الشيعه ، ج 4، ابواب الدعاء، باب 31، حديث 3.
93- شيخ طوسى ، الامالى ، ج 1، ص 157.
94- شيخ طوسى ، الامالى ، باب 5، ح 4.
95- اعراف (7)، آيه 55.
96- محمد رضا حكيمى و ديگران ؛ الحياة ، ج 1، ص 238.
97- شرايط ديگرى نيز در كتب مربوطه ، از قبيل عدة الداعى و وسائل الشيعه آمده است كه علاقه مندان به آنها رجوع فرمايند.
98- نمل (27)، آيه 62.
99- وسائل الشيعه ، ج 1، باب 96، جهاد النفس ، روايت 2.
100- سيد محمد حسين طباطبايى ، سنن النبى (صلى الله عليه و آله و سلم )، ص 299 و وسائل الشيعه ، ج 7، ص 397.
101- صدوق ، الامالى ، ص 747، مفاتيح الجنان ، 222.
102- حسن حسن زاده آملى ، هزار و يك كلمه ، ص 673.
103- الوافى ، ج 1، باب مجالسة العلماء و صحبتهم ، ص 46.
104- فرازهايى از زندگانى خاتم المجتهدين شيخ انصارى (رحمه الله عليه )، ص 46.
105- سيد نعمت الله حسينى ، مردان علم در ميدان عمل ، ص 60 و ذبيح الله محلاتى ، اختران تابناك ، ج 1، ص 134.
106- رك : شيخ جعفر شوشترى ، فوائد المشاهد.
107- عن ابى عبدالله انه قال : لو قراء رجل ليله ثلاث و عشرين من شهر رمضان (انا انزلناه فى ليلة القدر) الف مرة ، لاصبح و هو شديد اليقين بالاعتراف بما يخص به فينا، و ما ذلك الا شى ء عاينه فى نومه . ((تحفة الزائر، ص 203 و مفتاح الجنات ، ج 3، ص 278.))
108- سيد قطب ، فى ظلال القرآن ، ج 8، ص 628؛ ميرزا حسين نورى ، مستدرك الوسائل ، ج 7، ص 458 و روضه الواعظين ، ص 349.
109- مستدرك الوسائل ، ج 7، ص 456 و الاقبال بالاعمال الحسنه ، ص 417.
110- مستدرك الوسائل ، ج 7، ص 455.
111- فضائل الاءشهر الثلاثه ، ص 138؛ روضه الواعظين ، ج 5، ص 349 و بحارالانوار، ج 95، ص 168.
112- بحارالانوار، ج 96، ص 167.
113- صدوق ، ثواب الاعمال ، ص 171؛ بحارالانوار، ج 96، ص 319 و احمد بن محمد حلى ، عدة الداعى ، ص 92.
114- الاقبال بالاعمال الحسنه ، ص 440 و بحارالانوار، ج 95، ص 66.
115- كامل الزيارات ، ص 184 و بحارالانوار، ج 95، ص 166.
116- مجموعه الاخبار، ص 70، به نقل از لئالى .
117- محمد بن محمد رضا قمى مشهدى ، تفسير كنز الدقائق ، ج 14، ص 372 و تاءويل الآيات الباهرة ، ج 2، ص 7 – 8.
118- مجمع البيان ، ج 5، ص 516، طبق نقل تفسير كنز الدقائق ، ج 14، ص 354.
منبع: نام كتاب : شب قدر«اعمال و فضيلت»
نام نويسنده : ناصر باقرى بيدهندى
