خانواده از منظر دین

به نام خدا

خانواده از منظر دین: 

نوشته : استاد علی رحیمی

ما بَنی فی الاِسلامِ اَحَبُّ اِلَی اللهِ مِنَ التَزویج   (وسایل الشیعه ج۱۴ – ص۳)

ازدواج و خانواده در دین اسلام محبوب ترین و عزیزترین نهاد  نزد خداوند است

رَبِّ هَب لی مِن لَدُنکَ ذُریَّهً طَیِّبَهً اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعا    (ال عمران آیه/ ۳۸)

پروردگارا مرا به لطف خویش فرزندانی پاک سرشت عطا فرما که همانا تویی شنونده دعا:

 خوشا آنانکه در این عرصه خاک                             چو خورشیدی درخشیدند و رفتند

ز کالاهــای این آشفتــــه بازار                                    محبــت را پسندیدند و رفتنــــد

 یارب چه چشمه­ای است محبت که از آن                  یک قطره خوردم و دنیـــا گریستم

خانواده اولین و کوچکترین نهاد اجتماعی است که با ازدواج دو جنس مخالف شکل گرفته و روابط عاطفی متبلور می­شود در ظاهر پیوند دو زوج است لیکن یک نعمت گرانبهایی که جای انس و مودت و صفا و آرامش و پایگاه شخصیت­سازی و کلاس تعلیم و تربیت است. اولین بذر تکوین رشد فردی و بنای شخصیت را در انسان فراهم می­سازد. کودک در خانواده زبان می­آموزد، ارزش­های اخلاقی را کسب می­کند، روابط اجتماعی با دیگران را می­آموزد، اصول و قواعد اخلاقی را یاد می­گیرد، خانواده به عنوان  فیلتری برای عقاید ، ارزش­ها، نگرش­های مربوط به فرهنگ یک جامعه محسوب می­شود. لذا خانواده در سعادت، در تربیت و در موفقیت انسان نقش اساسی را ایفا می­کند. لذا قبل ازشروع به بحث خانواده – تربیت ، تربیت دینی، سعادت تعریف می شوند.

الف: خانواده: از عمومی­ترین سازمان­های اجتماعی است که بر اساس ازدواج بین یک مرد و دست کم یک زن شکل می­گیرد و معمولاً کارکردهای گوناگون شخصی ، جسمانی، اقتصادی، تربیتی و … این­ها را بر عهده دارد. (از کتاب خانواده در نگرش اسلام و روانشناسی – محمدرضا سالاری)

ب: تربیت: یعنی پرورش دادن قوا و استعدادهای نهفته در وجود فرد تا جایی که به حد مورد نظر پرورش دهنده برسد. پس باید بدانیم چه کسی، در کجا و با چه توانایی­هایی و در چه حد این قوا را پرورش می­دهد.

ج: تربیت دینی: در تربیت دینی مقدمات لازم برای به فعلیت رسیدن قوا و استعدادهای افراد در راه و بستر تقرب به خداوند و اهداف الهی پرورش داده می­شود. قدرت جسمانی، معنوی، اجتماعی، اقتصادی در راه خیر و مسیری که خدا و پیامبر و ائمه­اش از آن راضی و خشنود هستند.

د: سعادت چیست؟ عبارت است از استعدادهای انسان به طور یکنواخت و هماهنگ که موجب کمال انسان گردد. یعنی استعدادهای انسان در بعد عبادی، سلامت نفس، مسائل اقتصادی، رام شدن هوای نفس

رابطه اخلاقی، به دوش کشیدن وظایف اجتماعی به حدی که خوشی زندگی در جایگاه و منزلت خود قرار گرفته و خدا و رسولانش از آن راضی باشند و آن اینکه پس از علم وارد عمل شدن به دستورات الهی به نحوی که الگوهای الهی ما عمل کرده اند.

ازدواج و تشکیل خانواده مایه ی آرامش انسان هاست به شرطی که قبل از ازدواج به ملاک ها و معیارهای ازدواج به دور از احساسات و عواطف کور و کر توجه نمود. به قول شاعر:

به هر جایی که خواهی داخل شدن را                          نگه کن راه بیرون آمدن را

و اینک اصول قابل توجه قبل از ازدواج:

اصل اول، اصل کفویت:

 اصل کفویت یا همسان گزینی که قاعده جهانی است. ابعاد گوناگون سنی، تحصیلی، خانوادگی، اقتصادی، بهره معنوی، اعتقادی، فرهنگی، هم دینی، هم نژادی، هم طبقه بودن، رغبت ها همه و همه ی این تناسب ها تفاهم و راه توافق را هموار می سازند. ازدواج مثل پیوند زدن است که درختان پیوند خورده باید به ویژگی های هم دارا باشند و الّا پیوندی ناموفق و نامبارک خواهد بود. مثل متدین با غیر متدین، بی سواد با باسواد و … .

اصل دوم، خصلت های اخلاقی:

راست گویی و صداقت، شوخی و شادابی، شکیبایی، اهل بهداشت و نظافت، عهد و پیمان، قدرشناسی، وفاداری، از خود گذشتگی، اهل اعتدال و محبت، مشورت، مسئولیت پذیری، صمیمیت، حجب و حیا، بلوغ اجتماعی، ویژگی عاطفی

اصل سوم، تناسب اعتقادی و مذهبی:

تقوای زن و مرد، اعتقادات مذهبی (اهل دعا و نیایش، مسجد و منبر، اهل توکل، اختلاف سطح اعتقادات، فعالیت در اوقات فراغت، نوع معاشرت، نوع لباس پوشیدن (محجبه و غیرمحجبه بودن)، ارزیابی وحسابگری، مجالس لهو و لعب، محرم و نامحرم، نوع سرگرمی ها، اهل جدال و بگو و مگو، عفت و پاکدامنی، توجه به ارزش ها و ضد ارزش های مبانی اعتقادی و دینی

اصل چهارم، تناسب سن و معیارهای جسمانی:

فاصله سن، متناسب بودن اندام، قد مناسب، رنگ پوست و چشم و مو، برخورداری از سلامت جسمی و ذهنی و روانی، نداشتن عیوب ظاهری و … .

دو نکته قابل توجه در معیارهای شناختی:

یکی درک موقعیت های مختلف در مراحل زندگی و دیگری تربیت شدن و روشن فکر بودن آقا و خانم است که مدیریت زندگی را شایسته می کند و رفتار و کردار مادر چه در پسر و چه در دختر خصوصاً در دخترها حائز اهمیت است.

البته موارد دیگری نیز چون معیارهای شناختی (درک یکدیگر در موقعیت­های مختلف ، منطقی بودن، شناخت علایق یا معیارهای اجتماعی چون تحصیلات عالیه، شغل مناسب، پایگاه اجتماعی داشتن ، داشتن امکانات مالی چون ماشین، حیاط، مغازه و یا سایر موارد که ممکن است ما متذکر نشده­ایم در امر ازدواج دخیل و موثر هستند اما نکته قابل تاکید این است که زن باید تربیت شده و روشن فکر باشد زن تربیت شده بهتر می­تواند زندگی خود را اداره کند زنی که عادت به تفکر ندارد چگونه می­تواند خوب و بد را تشخیص دهد چون عادت به تفکر ندارد در نتیجه امکان اصلاح شدن نیز کمتر خواهد داشت. و باز در توجه به تمامی این ملاکها رفتار و کردار مادر پسر و یا دختر بسیار  بسیار حائز اهمیت و قابل توجه است.

توصیه­های قبل از ازدواج

۱-   شرکت در کلاسهای آموزش خانواده همسر گزینی

۲-   مشورت با بزرگان و مشاوران متخصص و متدین

۳-   پاسخ مثبت دادن به خواستگار شایسته

۴-   وسواس بخرج  ندادن و ایراد بیجا نگرفتن

۵-   پرهیز از ازدواج با شرابخوار و قمار باز و معتاد

۶-   پرهیز داشتن از ازدواج فامیلی مگر با مشاوره ژنتیکی

۷-   خودشناسی اصل انسانی در امر ازدواج (شناخت خود و ویژگیهای خویش)

۸-   عجله نکردن و اسیر عواطف زودگذر نشدن

۹-   آمادگی جسمی و روحی و روانی برای ازدواج داشتن

۱۰-     تحت تاثیر یک عامل زیبایی و یا اشتهار اجتماعی قرار نگرفتن

۱۱-     اعتماد به نفس داشتن و توانایی خویش را برای اداره یک زندگی اشتراکی باور داشتن

۱۲-     کتابهای مفید را مطالعه کردن و مهارتهای زندگی را دارا بودن

توجه به این توصیه­ها از مشکلات ازدواج کم کرده و بسترهای موفقیت را بیشتر آماده می­کند.

 

 پرهیز از ازدواج با زنان مشکل ساز در زندگی:

۱-انانه: زنی که همیشه ناله و شکوه می کند و همیشه سر بی درد خویش را به بهانه سر درد می پیچد.

۲-منانه: زنی که به شوی خود منت می گذارد و می گوید به خاطر تو چنین و چنان کردم.

۳-حنانه: زنی که به فرزندی که از شوی دیگر دارد راغب تر است.

۴-حداقه:زنی که هر چه می بیند می خواهد و شوی را وادار می کند که برایش بخرد.

۵-براقه:    الف:  زنی که همواره خودش را به وسیله رنگ و روغن زرق و برق می دهد تا زیبایی مصنوعی پیدا کند.

                ب:  زنی که بر سر سفره جنگ و دعوا راه می اندازد و معمولا غذایش را تنها می خورد.

۶-شداقه: زنی است که زیاد حرف می زند و پر حرف است معمولا این زنان عادت به تفکر ندارند لذا امکان اصلاح نیز در این قبیل افراد کمتر است.

و اینک عوامل موثر در ازدواج موفق پیش از ازدواج

 خانواده از منظر دین:

۱٫خانواده در اسلام به عنوان یک واحد اجتماعی در نظر گرفته شده است و چیزی بیش از مجموعه افرادی است که آن را تشکیل می دهند یکی از شواهد این امر مسئولیت افراد در قبال خانواده در جنبه اقتصادی و تربیتی است در قرآن به سعادت اخروی افراد در کنار خانواده او توجه شده است و خداوند از انسان ها می خواهد نه تنها خویش بلکه خانواده خود را از گرفتاری و عذاب اخروی محافظت کنند.

قوُا اَنفُسَکُم و اَهلیکُم ناراً  «سوره تحریم، آیه ۶»

۲٫ خداوند به پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم خطاب می کند که خانواده خود را به نماز دعوت کن.

وَامُر اَهلَکَ بالصلوه وَاصطَبِر علیها «سوره طاها، آیه ۱۳۲»

۳٫ تربیت فرزندان مورد توجه قرار گرفته و آنان را سرمایه مادی و معنوی تلقی می کنند.

والباقیاتُ و الصالحاتُ خَیرٌ عِندَ رَبِّکَ ثواباً و خَیرٌ املا «سوره کهف، آیه ۴۶»

مسئولیت های متقابل زن و شوهر:

اساس تشکیل خانواده ازدواج در بزرگسالی با جنسیت مخالف است. اولین وظیفه ی این دو سازگاری و تطابق با یکدیگر است همانندی زن و شوهر آن ها را به زندگی مشترک برانگیخته است ولی با وجود این آن ها دو شخصیت متفاوت و منحصر به فرد هستند که خلق و خو، عواطف، انگیزه ها و ارزش های ویژه ای دارند اینجا باید عقاید شخصی، سلیقه های شخصی کنار گذاشته شده و هر دو بخش حقوق مستقل دیگری را بپذیرد.

 

نکات قابل توجه در مسئولیت های متقابل زن و شوهر:

الف. سازگاری اولیه: در کلمات اولیای دین به دو نکته مهم روان شناختی در برخورد با زن اشاره شده است که آن نکته به تفاوت روانی زن و مرد بازمی گردد. ویژگی های روانی و شخصیتی زن با مرد متفاوت است و مرد نباید بر اساس ویژگی هایی که در برخورد با سایر مردان می بیند زن را بسنجد و انتظار داشته باشد که از لحاظ روانی کاملاً با او هماهنگ باشد اگر مرد بر این شیوه اصرار ورزد به شخصیت زن ضربه زده و موجب آسیب روانی او می شود. مرد، زن را با همه ی ویژگی های مخصوص او بپذیرد و در برخی ابعاد خود را با او هماهنگ سازد.

ب. توصیف زن در کلمات اولیای دین به ریحانه است فَانَّ المَرأهَ ریحانَه وَ لَیسَت بِقَهرِمانَهِ این جمله به لطافت آسیب پذیری و عاطفی و احساسی بودن زن اشاره دارد در مقابل قهرمان که از زن منتفی شده به معنی سرخدمت گزار خانه است که مدیریت، دلیری، پهلوانی از آثار آن است از تقابل این دو کلمه می توان برداشت کرد که عناصر زیبایی شناختی، آرامش بخشی و عاطفی در زن غلبه دارد و کم می توان استواری از او انتظار داشت.

ج. مطالب قابل توجه دیگری که باید خانم ها متوجه شوند این است که مردان به دلیل شرایط ویژه اجتماعی معمولاً بیش از زنان دچار تنیدگی می شوند زیرا در نظام خانواده از نظر اسلام، مسئولیت اداره خانواده در ابعاد مختلف از جمله اقتصادی بر عهده مرد است. مردان در جامعه متحمل سختی ها و فشارهایی می شوند که آستانه تحریک پذیری و پرخاشگری آنها را پایین می آورد افزون بر این وضعیت هورمونی خاص مردان زمینه برخی رفتارها از جمله برتری طلبی و پرخاشگری را در آنها فراهم می کند. «روان شناسی فیزیولوژیک، محمد کریم خداپناهی، ص ۲۰۲»

زنان با درک این موقعیت می توانند مسئولیت مهم حمایت روانی از مردان را در رویارویی با مشکلات ایفا نمایند که بدون شناخت ویژگی های  هم دیگر بخواهند قواعدی را بر هم تحمیل کنند موجب ناسازگاری های بیشتر خواهد شد.

 

سیره و رفتار اولیای دین:

آنان برای حریم خصوصی احترام قائل بودند به شخصیت و اعتبار معنوی افراد خانواده ارج می نهادند، در امور معنوی از هم کمک می گرفتند. با خواست و میل افراد در محدوده شرع و خانواده همراهی می کردند در بعضی از غفلت ها با صبر و تحمل مسائل را پاسخ می دادند و با صبر و بردباری در مشکلات و تحمیل نکردن رفتارهای غیر مقبول و مطلوب زندگی را دلپذیر تر می نمودند.

در خانواده از منظر دین چه مسائلی را مورد توجه قرار می دهد که خانواده های غیر متدین توجهی به آن ندارند.

در خانواده متدین یاد می­گیریم که:

۱-  إنّی تارِکٌ فیکم الثَّقلین کتاب الله و عترتی اهل بَیتی ما إنْ تَمَسَّکْتُم بِهِما لَن تَضَلُّوا ابداً و إنَّهُما لَنْ یَفْتَرَقا حتّی یَردا عَلیَّ الْحَوضِ

من در میان شما دو شی گرانقدر و سنگینی می­نهم کتاب خدا، و عترتم که اهل بیت من هستند و آن دو از یکدیگر جدا نمی­شوند تا آنکه در حوض کوثر در قیامت بر من وارد شوند و شما نیز به این دو چنگ زنید هرگز گمراه نخواهید شد.

۲- از علی علیه السلام یاد می­گیریم: که فرمایند:

إنَّ هذا الاسلام دینُ اللهِ الَّذی اصطفاهُ لِنَفْسِهِ و اقامَ دَعائِمَهُ علی مُحَبَّتهِ (خطبه ۱۸۹)

دین اسلام دین خداوندی است که آن را برای خود برگزیده است و ستونهایش را در محبت خویش استوار ساخته است.

۳- از قرآن می­آموزیم : وَ ابْتَغِ فیما اتاکَ اللهُ الدّارَ الاخِرَهَ ولا تَنْسَ نصیبَکَ مِنَ الدّنیا (قصص آیه۷۷)

و آنچه به تو داده سرای آخرت را جستجو کن و بهره ­ات را از دنیا فراموش مکن.

۴- از امام باقر علیه السلام یاد می­گیریم که حضرت می­فرمایند

هَل الدّین اِلّا الحُبُّ    آیا دین چیزی جز محبت است.

محبت سالم آن نوری است که اگر در کاشانه دلهای تاریک و افسرده بتابد آن را روشنی و امید می­بخشد.

۵- در خانواده متدین از امام صادق علیه السلام یاد می­گیریم که اِحْمِل نَفْسَکَ لِنَفْسِکَ فَإنْ لَمْ تَفْعَلْ لَمْ یَحْمِلَکَ غیرِکَ.

بار مسئولیت خویش ا خودت باید بر دوش بگیری و اگر از انجام وظیفه شانه خالی کنی دیگری بار مسئولیت تو را حمل نخواهد کرد.

۶- در خانواده متدین بچه­ها به تأسی از پدر و مادر خویش به عنوان الگوهای تربیتی یاد می­گیرند که چگونه از مکارم اخلاق کریمان و اوصاف نیکان، باید سود جویند و فراموش نکنند که :

۱- زبان خویش را از نابایست ها و ناشایست ها حفظ کنند.

۲- هر شب به گاه خفتن محاسبه نفس کنند.

۳- مراقب نفس خویش بوده و خدا را حاضر و ناظر خود بدانند و در همه حال از وی حیا کنند و دور معصیت نگردند

۴- در احوال گذشتگان بیاندیشند و از زندگی آنان عبارت بگیرند و بدانند که مرگ ناگهان در میرسد و خود را برای مرگ به نیکویی آماده می­کنند.

۵- یاد می­گیرند که دنیا جای آزمایش است نه محل و بستر آسایش لذا توکل به خداوند و اعتماد به او در جمع امور قناعت و اعتدال و رویه معقول در زندگی را برای خود پیشه کرده حب دنیا را از قلب بیرون می­کنند.

۶- زهد را که همانا قصر الامل و الشکر علی النعم و الورع عن المحارم است دستور زندگی خویش قرار می­دهند.

۷- توسل به پیامبران و ائمه معصومین علیهم  السلام را در نظام تربیتی و اخذ مشی همیشه سرمشق قرار می دهند.

۸- یاد می­گیرند که پیران را اکرام و نیکویی بر والدین را وظیفه زیارت معصومین علیهم السلام را برای خود توفیق بدانند

۹- نحوه استفاده از گران بها ترین سرمایه خویش یعنی عمر را اینگونه هزینه می کنیم که امام حسین (ع) می فرمایند:.

یا بنَ ادَمَ اِنَّما اَنتَ ایّامٌ کُلَّما مَضی یومٌ ذَهَبَ بعضُک

ای انسان سرمایه و هستی تو عمر توست، هر روز که از عمرت می گذرد قسمتی از هستی تو از بین رفته است (بنگر از هستی و سرمایه ات استفاده کرده ای) و متوجه باش در آینده آن را بیهوده تلف نکنی.

بلاغه الحسین (علیه السلام) ص ۸۷ به نقل از ارشاد القلوب

شخصی به امام حسین علیه السلام عرض کرد ای پسر رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلم) من آلوده به گناه هستم و یارائیم نیست که از عصیانم بگریزم، مرا موعظه فرما:

 

قال علیه السلام:

اِفعَل خَمسَه اشیاء وَ اذنِب ما شِئتَ

فرمود پنج کار را انجام بده و هر چه خواستی عصیان بورز

اَوَّلُ: ذلِکَ لا تَاکُل رِزقَ اللهِ و اذنِب ما شِئتَ

 از نعمت های خداوند استفاده نکن آنگاه گناه او کن

و الثّانی: اُخرُج مِن وِلایه اللهِ وَ اذنِب ما شِئتَ 

اگر می توانی از حکومت و سرپرستی پروردگار خارج شده گناه کن

و الثّالِثُ: اُطلُب مَوضِعاً لایَراکَ اللهُ وَ اذِنب ما شِئتَ

 به جایی پناه ببر که آفریدگارت تو را نبیند بعد هر چه خواستی گناه کن

وَ الرّابِعُ: اذا جاءَ مَلَکُ الموتِ لِیَقبِضَ روحَکَ فادفَعهُ عَن نَفسِکَ وَ اذنِب ما شِئتَ

اگر می توانی هنگام مرگ جان به فرشته خدا تسلیم نکن هر گناهی خواستی به جای آور

وَ الخامِسُ: اذا ادخَلَک مالِکٌ فی النّارِ فَلا تَدخُل فی النّارِ وَ اذنِب ما شِئتَ

اگر می توانی وقتی که تو را به شعله های دوزخ می سپارد، وارد آتش نشو، هر اندازه می خواهی گناه کن.

بحار ج ۷۸ ص ۱۲۶

و موعظه ایشان را برای داشتن یک زندگی سعادتمند و خانواده موفق زمزمه کرده و دستورالعمل زندگی خود و اعضای خانواده قرار می دهیم.

 بخشی از خصوصیات تربیت یافتگان مکتب انسان ساز اسلام را به شرح ذیل درج می کنیم.

الف: خصوصیات اعتقادی: ایمان به خدا، پیامبران، کتب اسمانی، فرشتگان، روز قیامت حساب و کتاب، بهشت و جهنم.

ب: خصوصیات عبادی، عبادات خدا، فرایض، روزه، زکات، حج، جهاد در راه خدا از نظر مالی و جانی، تقوی، توکل، قرائت قرآن، ذکر و …

ج: خصوصیات روابط اجتماعی: رفتار خوب با مردم ، جود و احسان، تعاون و همکاری، اتحاد و همبستگی، امر به معروف و نهی از منکر، عفو، اجتناب از کارهای بیهوده خصوصاٌ دوری از ظلم و ستم و …،

د: مربوط به روابط خانوادگی: نیکی به والدین، خویشاوندان، حسن معاشرت با اعضای خانواده، عدل در خانه و در برون.

هـ: خصوصیات اخلاقی: صبر و بردباری، صداقت، عدالت، امانتداری، وفای به عهد با خدا و مردم، پاکدامنی، فروتنی و سخت کوشی در گرفتن حق در راه خدا، عزت نفس، قدرت اراده، حاکمیت بر هوا و شهوت نفس

و: خصوصیات عاطفی: مردم دوستی و خیرخواهی، امید به رحمت خدا، فرو خوردن خشم، تجاوز نکردن به حقوق دیگران، عدم حسادت به دیگران، تواضع ، مهربانی، سرزنش کردن نفس، احساس پشیمانی از گناه

ز: خصوصیات عقلانی: تفکر در هستی، آفرینش خدا، وجدان کردن نعمتها و شکر منعم، عدم پیروی از ظن و گمان، جستجوی حقایق از راه­های معلوم شده  و معین، آزادی فکر و عقیده و عدم تعصب بیجا و دوری از باورهای غلط و غیر مقبول.

ح: مربوط به زندگی عملی و حرفه­ای: اخلاص در عمل، خوب کار کردن، تلاش فعالانه و مجدانه در پی کسب روزی حلال و …

ط: خصوصیات بدنی: نیرومندی، سلامت، پاکیزگی، طهارت، عدم سستی جسم با توجه به فعالیتهای جسمی ورزشی و  …

آیا حقیقتا ما اینگونه ایم و افراد خانواده خویش را اینگونه تربیت کرده ایم که خود را با این ویژگی ها در پیشگاه خداوند متعال بسنجند اگر اینگونه نیستیم پس باید چه کار کرد.

 

عوامل مستعد کننده بروز آسیب­های اجتماعی

که ماحصل تلاش خانواده­ها را خنثی ساخته و بی اثر می گرداند

۱-      ویژگیهای خانوادگی (نظیر خانواده­های از هم گسیخته، شکاف فکری، و عاطفی بین والدین و فرزندان، ضعف اخلاقی و بی بند و باری در خانواده­ها

۲-      دوستان ناباب و فشار گروه همسالان

۳-      نداشتن آمادگی فرزندان در زمینه­ مهارت زندگی و قوانین و دستورات دینی

۴-      برخوردهای نامناسب والدین

۵-      ویژگی­های سنی و قرار داشتن در سنین بلوغ (نظیر خود محوری، استقلال طلبی، سرکشی، در مقابل بزرگترها، اختلال در هویت فردی)

۶-      عدم آگاهی والدین از اصول تعلیم و تربیت و مهارتهای زندگی

۷-      نبود فرهنگ مناسب برای استفاده از فن­آوری­های امروز نظیر اینترنت و ماهواره

۸-      در دسترس بودن مواد مخدر مثل سیگار، CDهای غیر مجاز و …

۹-      مشکلات مالی و فقر اقتصادی

۱۰- نابسامانیهای اجتماعی (نظیر بی نظمی-های درون جامعه و محیط نامناسب اجتماعی)

۱۱- درآمدهای کاذب و عدم تعادل اقتصادی به عبارتی فاصله طبقاتی زیاد در جامعه

۱۲- تاثیرات منفی برنامه­ها و محتوای نامناسب در رسانه­های جمعی که سبب گرایش نوجوان و جوان به رفتارهای پر خطر و آسیب­های اجتماعی می­شود.

۱۳-   برنامه­ریزی­های آموزشی نامناسب و غیر اصولی برای دانش­آموزان در مدرسه

۱۴-   عدم توجه به صیانت فضاهای آموزشی و تربیتی (شهر، مدرسه، منزل و …)

عوامل بازدارنده آسیب­های اجتماعی را بشناسیم.

۱- برقراری ارتباط مناسب و صمیمانه بین والدین و فرزندان (نظیر درک بیشتر فرزندان) احترام گذاشتن به شخصیت و عقاید آنان و دادن آزادی منطقی به آنان.

۲- آموزش مهارتهای زندگی و اجتماعی به والدین (کلاسهای آموزش خانواده، آموزش روشهای صحیح و علمی تربیت فرزند و …)

۳- توجه به تربیت دینی و افزایش ایمان و دین باوری

۴- بالا بردن عزت نفس افراد خانواده ، کودک و جوان و …

۵- آموزش مهارتهای زندگی اجتماعی به افراد (آموزش مهارتهای زندگی، آموزش رفتارهای پرخطر و عواقب آن)

۶- همگام شدن والدین و فرزندان با تغییرات اجتماعی و فناورانه که از ایجاد و شکاف بین دو نسل پیشگیری می­کند.

۷- داشتن دوستان سالم و قرار گرفتن در گروه­های سالم اجتماعی

۸- استفاده از مشاوران آگاه و با تجربه (در ارتباط با مسائل زندگی)

۹- برنامه­ریزی برای پر کردن صحیح اوقات فراغت افراد و تشویق آنان به داشتن فعالیتهای سالم  خلاق و ورزش کردن

۱۰- افزایش آگاهی اولیای مدرسه از ویژگی­های دوران مراحل مختلف رشد دینی و برخورد صحیح و اصولی با افراد.

۱۱- کنترل و نظارت اجتماعی (نظیر کنترل مکانهای تفریحی و اجرای طرحهای ضربتی برای جلوگیری از ورود و پخش مواد مخدر در کشور)

۱۲- تعیین عوامل زمینه­ساز فرهنگی در رابطه با بروز آسیب­های اجتماعی در نوجوان و جوان

۱۳- کنترل و نظارت بر وسایل ارتباط جمعی

۱۴- ایجاد شبکه­های حمایت اجتماعی (نظیر منابع یاری رساندن حمایت از زندانیان آزاد شده، ایجاد فضای سالم تفریحی و سرگرم کننده و مقابله با فقر و بیکاری

۱۵- مقابله با عادی بودن رفتارهای غلط و پرخطر نظیر مواد مخدر، بد حجابی ، داشتن ارتباط با جنس مخالف و …

۱۶- جلوگیری­ از تبلیغات گسترده موسسات تولید کننده، انواع لباسهای نامناسب ، سیگار و …

۱۷- طرح موضوعات تحقیقی در زمینه رفتارهای پرخطر و عوارض و عواقب آن به دانش­آموزان و دادن جایزه به بهترین طرحها

۱۸- وسعت بخشی به مشاوره­های اصولی و بستر سازی برای امر مشاوره سهل الوصول تخصصی در امر بهداشت روانی

منابع قابل مطالعه برای دانش افزایی موضوعات قابل طرح

 ۱-   خانواده در نگرش اسلام و روان شناسی (محمدرضا سالاری فر)

۲-   دانش خانواده (آقایان دکتر حسین محمودیان – دکتر محمدرضا شرفی و…)

۳-   اسلام و جامعه شناسی خانواده ( حسین نجفی و همکاران)

۴-   خانواده و مسائل همسران جوان ( دگتر علی قائمی)

۵-   مشاوره و ازدواج و خانواده درمانی ( دکتر شکوه نوابی نژاد)

۶-   روان شناسی خانواده همسران برتر ( دکتر غلامعلی افروز)

۷-   سیمای خوشبختی در احادیث معصومین علیهم السلام ( حمید رسایی)

۸-   مبانی تعلیم و تربیت در قران و احادیث (رضا فرهادیان)

۹-   با تربیت مکتبی آشنا شویم (دکتر  رجبعلی مظلومی)

۱۰- گامی در مسیر تربیت اسلامی ۳ جلد (۱-۲-۳) (دکتر رجبعلی مظلومی)

۱۱- آداب  معاشرت از دیدگاه معصومین علیهم السلام (شیخ حر عاملی)

۱۲- شرح دعای مکارم اخلاق  محمدتقی فلسفی

۱۳- تربیت اخلاقی (دکتر محمد داودی)

۱۴- تربیت دینی (دکتر محمد داودی)

۱۵- خانواده متعادل (دکتر محمدرضا شرفی)

۱۶- شرح زیارت جامعه کبیره (مجتبی بحرینی)

۱۷- نگاهی دوباره به تربیت اسلامی (۱-۲) (دکتر خسرو باقری)

۱۸- سبک زندگی (منشور زندگی در منظر امام رضا علیه السلام) (محمد باقر پور امینی )

نوشته : استاد علی رحیمی

ع . ر . م . غ . د .ا. هـ