مناظره مرد شامی با امام صادق علیه السلام

مناظره مرد شامی با امام صادق علیه السلام

یونس بن یعقوب نقل کرده، در محضر امام صادق علیه السّلام بودم که مردى شامى {از علمای اهل سنت} وارد شد و به ایشان عرض کرد: من مردى آشنا به علم کلام و فقه و فرائض هستم و آمده‏ام با اصحاب شما مناظره کنم.

حضرت صادق علیه السّلام به او فرمودند: علم کلام تو از کلام رسول الله است یا از خودت؟

عرض کرد: مقدارى از آن از کلام رسول الله است و مقدارى از خودم.

حضرت صادق علیه السّلام به او فرمودند: پس یعنی تو شریک رسول الله صلی الله علیه و آله هستى!؟

عرض کرد: نه.

فرمودند: آیا وحی ای از جانب خدا شنیده ای؟

عرض کرد: نه.

فرمودند: آیا همانطور که اطاعت از رسول الله صلی الله علیه و آله واجب است، اطاعت از تو نیز واجب است؟

عرض کرد: نه.

حضرت صادق علیه السّلام رو به من {یونس بن یعقوب} نمودند و فرمودند: این مرد هنوز مناظره نکرده، خود را محکوم کرد.

فرمودند: ای یونس! اگر علم کلام را بلد بودى، حتماً با این شخص مناظره‏ می کردى.

یونس گفت: افسوس که بلد نیستم. عرض کردم: فدایتان شوم! قبلاً از شما شنیدم که از مناظره نهى می نمودید و می فرمودید: واى بر اهل مناظره! آن ها می گویند: این قابل قبول است و آن قابل قبول نیست، این ممکن است و آن ممکن نیست، عقل ما این را می پذیرد و آن را نمی پذیرد.

حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: من گفتم واى بر کسانى که سخن مرا رها کنند و پى آن چه که مى‏خواهند بروند.

سپس فرمودند: برو بیرون و ببین از متکلمین چه کسی را مى‏بینى که بیاوری. بیرون رفتم و حمران بن اعین – که به علم کلام وارد بود – و محمّد بن نعمان احول – که او نیز از متکلمین بود – و هشام بن سالم و قیس ماصر – که هر دو از متکلمین بودند – را پیدا کردم و همگی آن ها را آوردم.

چند روزی به شروع اعمال حج مانده بود و ما در خیمه امام صادق علیه السّلام که در دامنه کوه و رو به حرم نصب شده بود حضور داشتیم. وقتی همگی نشستیم، امام علیه السّلام سرشان را  از خیمه بیرون آوردند و دیدند شترسوارى مى‏آید، فرمودند: به پروردگار کعبه قسم که هشام است.

ما خیال کردیم که هشام از فرزندان عقیل است که به حضرت صادق علیه السلام شدیداً محبت داشت، ولی دیدیم که هشام بن حکم داخل شد. آن زمان تازه ریش هایش درآمده بود و همگی ما از نظر سِنّی از او بزرگ تر بودیم.

حضرت صادق علیه السّلام براى او جا باز کردند و فرمودند: یاور ما با قلب و زبان و دست. سپس به حمران فرمودند: با این مرد شامی مناظره کن. حمران مناظره کرد و بر او پیروز شد. بعد فرمودند: ای طاقی! حالا تو با او مناظره کن، محمد بن نعمان با او مناظره کرد و او هم پیروز شد. سپس فرمودند: ای هشام بن سالم! تو با او مناظره کن، هر دو در یک سطح بودند. سپس به قیس ماصر فرمود: حالا تو مناظره کن، امام صادق علیه السّلام از مناظره آن دو لبخند زدند، چرا که مرد شامى در دست قیس کوچک شده بود. آن گاه به شامى فرمودند: با این جوان – منظورشان هشام بن حکم بود – مناظره کن. گفت: بسیار خوب.

مرد شامى به هشام گفت: ای جوان! در مورد امامت این مرد – منظورش حضرت صادق علیه السّلام بود – از من بپرس. هشام چنان خشمگین شد که لرزه بر اندامش افتاد و بعد گفت: ای مرد! بگو ببینم پروردگارت صلاح انسان ها را بهتر می داند یا خود انسان ها؟

شامى گفت: البته که پروردگارم صلاح آنها را بهتر می داند.

گفت: درباره دین مردم چه صلاح براى آنها دیده است؟

گفت: براى آنها تکالیفی قرار داده و برای شناختن آن تکالیف حجت و راهنمایى نیز برایشان تعیین کرده است و عذر و بهانه آنها را از میان برده است.

هشام به او گفت: این راهنمایی که براى آنها تعیین کرده، چیست؟

شامى گفت: رسول الله صلّى اللَّه علیه و آله.

هشام گفت: بعد از رسول الله صلّى اللَّه علیه و آله چه کسى؟ گفت: کتاب و سنت.

هشام گفت: آیا در حال حاضر کتاب و سنت در موارد اختلاف، برای ما طوری نفع دارد که اختلاف ما را رفع کند و ما را با هم یک کلام نماید؟

شامى گفت: آری.

هشام به او گفت: پس چرا تو با ما اختلاف داری و از شام آمده‏اى تا با ما مخالفت کنى و فکر می کنی که راه تشخیص دین فکر کردن است و حال آنکه خودت قبول دارى که با فکر کردن نمی توان دو نظر مختلف را با هم یکی کرد؟

شامى سکوتی متفکرانه کرد.

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: چرا دیگر مناظره نمی کنى؟

گفت: اگر بگویم ما با هم اختلاف نداریم، ادعای بى‏جایی کرده‏ام، و اگر بگویم کتاب و سنت اختلاف را از میان ما رفع مى‏کنند، حرف باطلی است؛ زیرا کتاب و سنت احتمال چندین وجه دارند. ولى می توانم همین سؤال را از او ‏بکنم.

امام صادق علیه السلام فرمودند: از او بپرس، او جواب را می داند.

شامى به هشام گفت: به نظر تو چه کسى صلاح انسانها را بهتر مى‏داند؛ پروردگار انسانها یا خود آنها؟

هشام گفت: البته که پروردگارشان صلاح آنها را بهتر می داند.

شامی گفت: آیا برای آنها کسى را قرار داده که آنها را یک کلام کند و اختلافشان را رفع نماید و حق را از باطل برایشان مشخص کند؟

هشام گفت: آرى.

شامی گفت: آن شخص کیست؟

هشام گفت: در ابتداى شریعت، رسول الله بود و بعد از پیامبر عده ای دیگری.

شامى گفت: آن دیگران چه کسانی هستند که در حجت خدا بودن جانشین پیامبرند؟

هشام گفت: همین زمان ما را می گویی یا قبل از این را؟

شامى گفت: نه، همین زمان خودمان را می گویم.

هشام گفت: همین آقا که نشسته اند – منظورش حضرت صادق علیه السّلام بود – و از اطراف عالم برای استفاده به محضرشان می رسند و ما را با ارثی که از پدر و جد خود برده اند از اخبار آسمان مطلع مى‏نمایند.

شامى گفت: من چطور به این ادعاى تو یقین کنم؟

هشام گفت: هر سؤالى دارى از ایشان بکن.

شامى گفت: دیگر عذری ندارم و باید سؤال کنم.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند: من زحمت سؤال کردن را از دوش تو برمی دارم و ماجرای آمدن و مسافرتت را به تو می گویم : تو فلان روز از شهرت خارج شدى و از فلان جاده آمدی و از فلان جاها گذشتی و با فلان افراد برخورد کردی.

هر چه امام علیه السّلام می فرمودند، شامى می گفت: به خدا قسم درست فرمودید.

سپس شامی به ایشان عرض کرد: همین الآن برای خداوند اسلام آوردم. امام صادق فرمود: نه، تو الآن ایمان آوردى؛ زیرا اسلام قبل از ایمان است، اسلام آن است که بعد از آن، مردمان از یک دیگر ارث می برند و مى‏توانند با هم ازدواج کنند. ولی ایمان آن است که ثواب آخرت به آن داده مى‏شود.

شامى گفت: درست فرمودید، من اکنون شهادت می دهم که که معبودی جز خداوند نیست و محمد صلی الله علیه و آله فرستاده اوست و شما وصی پیامبران هستید.

حضرت صادق علیه السلام رو به حمران بن اعین کردند و فرمودند: ای حمران! اگر مناظره خود را بر مبنای اثر {حجت و سخن معصوم} پیش ببری، به نتیجه می رسی. و رو به هشام بن سالم کردند و فرمودند: تو به دنبال اثر هستی، ولی آن را نمی شناسی.

سپس رو به أحول نمودند و فرمودند: از آن قیاسیهای خدعه گر هستی و باطلی را با باطل دیگر شکست می دهی، ولى باطل تو آشکارتر است.

و بعد در مورد قیس ماصر فرمودند: او در مناظره روایتی از رسول الله صلی الله علیه و آله نقل مى‏کند که با هدف او بسیار فاصله دارد، حق را با باطل مى‏آمیزد و حال آن که سخن کم حق کفایت از سخن زیاد باطل می کند. تو و أحول، مناظره کنندگانی ماهر هستید.

یونس بن یعقوب نقل کرده، به خدا قسم گمان کردم به هشام نیز سخنى شبیه به آن دو می گوید. ولی فرمودند: ای هشام! پایت درهم مى‏پیچد، ولی همین که می خواهى زمین بخورى، پرواز می کنى. چون تویى می بایست که با مردم مناظره کند. از لغزش بپرهیز که شفاعت پشتیبان توست.

منبع: بحار الانوار جلد ۴۸ ص ۲۰۳ به نقل از ارشاد شیخ مفید ص ۲۹۶