آرمان مهدویت مذهبی ، اعتقادی
شهاب مرادی : «صفر به در» خرافه است
دستورات مناسکی اسلام، حاوی بسیاری از «جزئیات» عمل مکلفان است؛ بنابراین، اینکه در کتاب و سنت و سیره، اشاره ای مصداقی به «صفر به در» نشده است ،نشان دهنده نادرستی آن است.
حجت الاسلام شهاب مرادی استاد دانشگاه در گفت وگو با باشگاه خبرنگاران، با بیان اینکه در میان عده‌ای از مردم (در شهرهای کوچک معمول تر است) مرسوم است که در نخستین ساعات شب اول ربیع‌الاول، درِ بستۀ هفت مسجد را کوبیده و با مژده دادن به اهل بیت(ع) در به پایان رسیدن ماه صفر و آغاز ماه ربیع‌الاول، حاجات خود را طلب می‌کنند افزود: این مراسم، گاه، با روشن کردن شمع و یا توقف در مقابل در مسجد (بدون کوبیدن در) همراه است. برخی این وضعیت را «صفر به در» (به قیاس سیزده به در) نامیده اند.
ایشان با بیان اینکه یکی از نقدهای دینی، معارفی و اجتماعی که به این موضوع وارد است خرافه و بدعت بودن این عمل است خاطرنشان کردند: تفاوت خرافه با سنت‌های پسندیده عرفی و شرعی روشن است: خرافه، گفتار یا کرداری است «بظاهر دینی» که بر مبنای عقل و برهان استوار نبوده و با موازین شرع سازگار نباشد؛ یعنی در کتاب و سنت و سیره (سیره معصومان یا سیره غالب متشرعه)، تلویحآً یا تصریحاً، نامی از آن نیامده یا اشاره تأییدی به آن نشده باشد.
وی یادآورشد:در فرهنگ روایی ما از «خرافه» با تعبیراتی چون «بدعت» و «سنت سیّئه» نام برده شده است. توجه کنیم که دستورات مناسکی اسلام، حاوی بسیاری از «جزئیات» عمل مکلفان است؛ بنابراین، اینکه در کتاب و سنت و سیره، اشاره ای مصداقی به «صفر به در» نشده است و عقل شرعی نیز آن را خوش نمی دارد، نشان دهنده نادرستی آن است.
این استاد دانشگاه با طرح چند سئوال بحث را ادامه داد وگفت:چرا در این رسم باید با در بستۀ مسجد روبرو شد و آن را کوبید؟ اصولاً چه رابطه‌ای میان کوبیدنِ درِ مسجد و مژده دادن به اهل بیت(ع) وجود دارد؟ آیا در فرهنگ قرآن و حدیث، مشابه این عمل که به پشت در بسته مساجد رفته / در بزنند/ یا پشت در مسجد شمع روشن کنند وجود دارد؟ آیا کتاب یا منبعی (حتی منابع دست دوم غیر از قرآن و روایات)، که از انجام این عمل ذکری به میان آورده باشد، وجود دارد؟
وی با اشاره به حدیث نبوی اشاره کرده اند که حضرت در آن می‌فرماید:«هر کس مرا به خروج از ماه صفر بشارت دهد، بهشت برای او است» اظهارداشت: در این حدیث، پیامبر اکرم (ص) به گروهی که در نزدش نشسته بودند فرمود: اکنون گروهی بر شما وارد خواهند شد. از میان آنان هر کس مرا به خروج ماه آذار بشارت داد، بهشت از آن اوست. جماعتی وارد مسجد شدند و ابوذر با آنان بود. پیامبر از ایشان پرسید: اکنون در کدام ماه رومی هستیم؟ ابوذر گفت: از ماه آذار خارج شده ایم. پیامبر فرمود: ای اباذر! من این را می‌دانستم ولی دوست داشتم مردم بدانند که تو مردی از اهل بهشتی (علل الشرایع، ج 1، ص 175؛ معانی الأخبار، ص 204؛ بحارالأنوار، ج 22، ص 424(
حجت الاسلام مرادی افزود:درباره حدیث فوق: یک. این روایت از لحاظ سند معتبر نیست (لینک های اینترنتی)؛ دو. بعضی روایت‌شناسان، ماه آذار را ماه رومی دانسته‌اند که ربطی به ماه صفر ندارد؛ سه. حتی اگر منظور پیغمبر (ص) ماه صفر باشد، دلیلی بر تطابق این تفسیر از حدیث با این رسم نیست؛ چهار. حدیث در مقام بیان جایگاه والای ابوذر است و اصلاً دربارۀ نحوست ماه صفر بحث نمی کند.
وی افزود:نقد است به رفتار کسانی که سالی به دوازده ماه قدم در مسجد نمی گذارند و حالا هم که آمده اند، این طوری آمده اند.
این کارشناس مذهبی یاداور شد:شهرت عمومی و عمل کردن مردم به یک رسم (حتی گروه بسیاری از آنها و حتی همه آنها)، دلیل بر صحّت عمل و مطابقت با شرع و عقل نیست ولازم است یک بررسی جامعه شناسانه صورت گیرد چرا برخی، از سر ذوق، چنین عملی را انجام می دهند و سپس آن ر منتشر می کنند؟
حجت الاسلام مرادی درباره اشاره قرآن به زمان و مکان مبارک و نحس اظهار داشت: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ» (دخان/ 3)، یا می فرماید: «فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ ريحاً صَرْصَرأ فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمر» (قمر/ 19). اما توجه کنیم که: سعد و نحس بودن ایام، مفاهیمی توقیفی و لوح محفوظی هستند و ما نمی توانیم آنها را جعل کنیم؛ همچنین ذات روزها نحس و شوم نیستند. آنها فقط ظرف اند و ما باید مظروف مناسبی را در آن بریزیم.
وی افزود: اگر روزها تأثیرى هم داشته باشند، به فرمان خداست و هرگز نباید براى آنها تأثیر استقلالى قائل شد ، نباید حوادثى را که غالباً جنبه کفاره اعمال نادرست انسان است، به تأثیر ایام ارتباط داد و خود را تبرئه کرد (جمع عرفی میان احادیث اسناد متعارض که در اصول خوانده ایم(.(http://www.tabnak.ir/)
عبارت شیخ عباس قمی (رحمه الله علیه) وارد شده پیرامون نحس بودن ماه صفر:
كليات مفاتيح الجنان 293 فصل هشتم در ماه صفر است ….. ص : 293فصل هشتم در ماه صفر است
بدان كه اين ماه معروف به نحوست است و براى رفع نحوست هيچ چيز بهتر از تصدق و ادعيه و استعاذات وارده نيست و اگر كسى خواهد كه محفوظ ماند از بلاهاى نازله در اين ماه در هر روز ده مرتبه بخواند چنانكه محدث فيض و غيره فرموده:
يَا شَدِيدَ الْقُوَى وَ يَا شَدِيدَ الْمِحَالِ يَا عَزِيزُ يَا عَزِيزُ يَا عَزِيزُ ذَلَّتْ بِعَظَمَتِكَ جَمِيعُ خَلْقِكَ فَاكْفِنِي شَرَّ خَلْقِكَ يَا مُحْسِنُ يَا مُجْمِلُ يَا مُنْعِمُ يَا مُفْضِلُ يَا لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ كَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِين
خلاصه ونتیجه گیری:
- روایت ذکر شده به هیچ وجه اشاره به نحوست این ماه نداشته و بشارت دهنده به ابوذر است که خبر پایان این ماه رامیدهد.
- برای کلام شیخ عباس قمی و میرزا جواد آقاملکی تبریزی (رحمه الله علیهما) هیچ دلیل دیگری غیر ازاین روایت وجود ندارد.
- بعد ازپایان سه ماه حرام که اعراب جنگ نمیکردند باشروع ماه صفر آغاز جنگ وخونریزی واشک وفغان وحسرت ازدست دادن عزیزان به ذهن متبادر میشده که کم کم این ماه دربین عرب ماه غم وفراق وماتم و…به ذهن متبادر میشده است.
اصل روایت در مورد ماه صفر:
علل الشرائع، ج1، ص: 176
إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُؤَدِّبُ وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الوَرَّاقُ وَ عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الدَّقَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ عَنْ تَمِيمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ كَانَ النَّبِيُّ ص ذَاتَ يَوْمٍ فِي مَسْجِدِ قُبَا وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ عَلَيْكُمُ السَّاعَةَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلَمَّا سَمِعُوا ذَلِكَ قَامَ نَفَرٌ مِنْهُمْ فَخَرَجُوا وَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ يُحِبُّ أَنْ يَعُودَ لِيَكُونَ هُوَ أَوَّلَ دَاخِلٍ فَيَسْتَوْجِبَ الْجَنَّةَ فَعَلِمَ النَّبِيُّ ص ذَلِكَ مِنْهُمْ فَقَالَ لِمَنْ بَقِيَ عِنْدَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ سَيَدْخُلُ عَلَيْكُمْ جَمَاعَةٌ يَسْتَبِقُونَ فَمَنْ بَشَّرَنِي بِخُرُوجِ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّةُ فَعَادَ الْقَوْمُ وَ دَخَلُوا وَ مَعَهُمْ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُمْ فِي أَيِّ شَهْرٍ نَحْنُ مِنَ الشُّهُورِ الرُّومِيَّة فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ قَدْ خَرَجَ آذَارَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ ص قَدْ عَلِمْتُ ذَلِكَ يَا أَبَا ذَرٍّ وَ لَكِنْ أَحْبَبْتُ أَنْ يَعْلَمَ قَوْمِي أَنَّكَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ كَيْفَ لَا تَكُونُ كَذَلِكَ وَ أَنْتَ الْمَطْرُودُ مِنْ حَرَمِي بَعْدِي لِمَحَبَّتِكَ لِأَهْلِ بَيْتِي فَتَعِيشُ وَحْدَكَ وَ تَمُوتُ وَحْدَكَ وَ يَسْعَدُ بِكَ قَوْمٌ يَتَوَلَّوْنَ تَجْهِيزَكَ وَ دَفْنَكَ أُولَئِكَ رُفَقَائِي فِي الْجَنَّةِ الْخُلْدِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُون
ترجمه روایت:
(1) محمّد بن احمد سنانى و احمد بن حسن قطان و حسين بن ابراهيم بن احمد بن هشام مؤدّب و على بن عبد اللَّه ورّاق و على بن احمد بن محمّد دقّاق رضى اللَّه عنهم جملگى از ابو العبّاس احمد بن يحيى بن زكريّا قطان از بكر بن عبد اللَّه بن حبيب، از تميم بن بهلول، از پدرش، از ابى الحسن عبدى از سليمان بن مهران، از سعيد بن جبير، از ابن عبّاس، وى گفت: روزى نبىّ اكرم صلّى اللَّه عليه و آله در مسجد قبا نشسته بودند و جمعى از صحابه به نزد آن حضرت شرف حضور داشتند حضرت فرمودند: اوّلين كسى كه بر شما وارد شود اهل بهشت است، اصحاب كه اين كلام را شنيدند برخى از آنها از جا برخاسته و بيرون رفتند و هر كدام سعيد داشتند زودتر از ديگرى به مسجد برگردد تا اوّلين نفر محسوب شده و بدين ترتيب مستوجب بهشت گردد، پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله از حركت ايشان آگاه گرديد، خطاب به جماعت باقيمانده كرده و فرمودند: به زودى جماعتى بر شما وارد مىشوند كه هر يك بر ديگرى پيشى مىگيرد، آن كه بشارت بمن دهد كه ماه آذار خارج شده اهل بهشت مىباشد، جماعتى كه بيرون رفته بودند بازگشتند و در ميان ايشان ابو ذر رحمة اللَّه عليه بود، رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمودند:
در چه ماهى از ماههاى رومى هستيم؟
ابوذر عرض كرد: يا رسول اللَّه ماه آذار خارج شده است.
پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله فرمودند: من خود اين را مىدانستم منتهى خواستم اين جماعت بدانند كه تو مردى از اهل بهشت هستى و چگونه اين طور نباشد و حال آن كه بعد از من تو را به جرم محبّتت به اهل بيت من از حرم من طرد مىكنند و از آن پس تنها زندگى كرده و غريب و تنها خواهى مرد و جماعتى به واسطه تو سعادتمند خواهند شد، آنان كسانى هستند كه در تجهيز و تدفين تو سعى خواهند نمود، ايشان رفقاء من در بهشت جاويد خواهند بود، همان بهشتى كه حقّ تعالى وعدهاش را به متّقين داده است.
