دلایل عقلی بر عصمت انبیاء

دلائل عقلی عصمت

نکته: دلیل عصمت نمی تواند شرعی محض باشد چون ممکن است آن دلیل با خطا وسهو از پیامبر صادر شده باشد و دور وتسلسل لازم می آید. پس ابتدا چند دلیل عقلی(برون دینی) بر لزوم عصمت انبیاء می آوریم:

۱٫ نقض غرض: اگر پیامبر معصوم نمی بود نقض غرض لازم می آمد و خدا هم نقض غرض نمی کند چرا که حکیم و علیم است. توضیح این دلیل چنین است:مقصود از فرستادن انبیا و رسل چیست؟ ارشاد مردم که به سوی مصلحت های واقعی بروند و از مفسده های واقعی دور شوند ومقدمه چینی برای تربیت وتزکیه مردم برای اینکه آنها به کمال انسانیت برسند؛حال اگر قرار بود انبیاء خلاف آنچه گفته اند انجام دهندارشادی واقع نمی شد وتربیتی واقع نمی گردید.

به عبارت دیگر: اگر مردم احتمال کذب در انبیا را بدهند این احتمال را در اوامر و نواهی انها هم می دادند و در نتیجه هیچ کس به آن فرامین عمل نمی کرد و این نقض غرض بعثت بود؛ نقض غرض هم که برای خدای حکیم محال است؛ پس عصمت وجود دارد؛ به همین دلیل انبیا معصوم هستند. (تجرید الاعتقاد)

۲٫ شکی نیست که اگر پیامبر معصوم باشد، غرض خداوند که ارشاد مردم است، بهتر تحقق می یابد و رجحان دارد و چون عقلا مانعی از این عصمت وجود ندارد، برخدا ضروری است تحقق این عصمت والّا بر او قبیح بود؛ چون ترجیحح مرجوح لازم می امد (یعنی ترجیح دادن چیزی که بدتر است و رجحان و برتری ندارد) که خدای حکیم چنین کاری نمی کند.  (گوهر مراد ص۳۰۱)

۳٫ کسی صلاحیت نبوت را دارد که همه نیروهای طبیعی وحیوانی و نفسانی خود را بتواند کنترل کند و کسی که این گونه باشد صادر شدن معصیت از او محال است، چون گناه کردن در نزد عقل قبیح استوکسی که معصیت از او سر زند حتما یکی از قوای مذکور بر او غلبه پیدا کرده مثلا قوه غضب یا شهوت؛ پس پیامبران الهی معصومند. (انیس الموحدین ص۹۹)
۴٫ نبی چه قبل از نبوت وچه بعد از آن اگر گناه کند موجب تنفر مردم از خود و از صحبتهای خود وگوش دادن مردم به آنها می شود. مردم به صحبتهای شخص گنه کار گوش نمی دهند ویا حد اقل دلهای آنها آرام نمی گیرد و همچون موعظه شنیدن از شخصی که گناهی نکرده در این حالت مردم سکون قلب پیدا نمی کنند از طرفی لطف بر خدا واجب است؛ پس باید کسی را به عنوان پیامبر بیاورد که گناهی نکند. (تنزیه الانبیاء ص ۵-۶)

۵٫ اگر انبیا معصوم نباشند اجتماع ضدین لازم می اید؛ چرا که از طرفی واجب است متابعت از گفتارها و رفتارها و تاییدات پیامبران در همه حال؛ اما اگر فرض کنیم که نبی معصوم نباشد آیا در حال معصیت او، باز هم متابعت از وی واجب است یا خیر؟اگر واجب نباشد، خلف لازم می آید، چرا که در اینصورت برای چه انبیا آمده اند؟ واگر متابعت حتی در حال گناه هم واجب باشد، این هم محال است؛ چرا که عقلاً و شرعا و طبق گفته خود پیامبران ارتکاب معصیت جایز نیست. (شرح تجرید ص ۲۱۷)

بیان دیگری برای دلیل ۵٫ اگر گناهی از نبی سر زند، یا تبعیت از او واجب است یا خیر؛ اگر واجب باشد، لازم می آید اجازه معصیت، بلکه وجوب دنباله روی از معصیت واین واضح است که باطل می باشد. از طرفی اگرتبعیت از آن واجب نباشد، این منافی حکم پیامبری اوست، چون پیامبری در خود، معنای تبعیت را به همراه دارد، این در صورتی است که علم به خطا پیدا کنیم؛ اما در صورتی که احتمال این خطا را دهیم، چون درنتیجه، احتمال خطا بودن و معصیت بودن کارهای پیامبران را می دهیم، تبعیت از پیامبر واجب نیست واین مخالف لزوم بعثت پیامبران است.

۶٫ پیامبران علاوه بر ابلاغ وحی به مردم وظیفه دارند که به تربیت و تذکیه مردم هم بپردازندو افراد مستعد را تا آخرین مرحله کمال انسانی برسانند. یعنی اینان علاوه بر وظیفه تعلیم و راهنمایی مردم، وظیفه دارند که مردم را تربیت و راهبری هم بکنند. یعنی آنان هم پیغامبرند هم راهبر و رهبر. از طرفی می دانیم که رفتار و اعمال مربی بیش از حرف های او اثر می گذارد و خصوصا عموم مردم چشمشان بیشتر به اعمال است و کسی که از نظر رفتار نقص ها و کمبودهایی داشته باشد، گفتارش هم تاثیر مطلوب را نمی گذارد. پس هنگامی هدف خداوند از بعثت انبیا کامل محقق می شود که پیامبرانش از هر گونه خطا و گناه و لغزشی در گفتار و کردار مصون باشند. (آموزش عقاید، آیه الله مصباح یزدی، درس۲۵)