آرمان مهدویت مذهبی ، اعتقادی
فرهنگ قدر شناسی و اثر آن در سلامت روان
نویسنده: استاد علی رحیمی
روان شناسان در چارچوب تحقیقات روانکاوی مثبت در جستجوی این پرسش که چه شیوه هایی سلامت روانی را حفظ می کنند اهمیت قدردانی را کشف کرده اند و آن را به عنوان یک منبع نیروی روانی تلقی می کنند آن چنان که تحقیقات جدید نشان می دهد انسان های قدردان و سپاسگزار راضی تر، خوشبخت تر و اجتماعی تر از افرادی هستند که با دقت تمامی جهات منفی زندگی خود را موشکافی و بایگانی می کنند اما جهات مثبت را نادیده می انگارند ضرب المثل معروفی هست که می گوییم تا چیزی را از دست ندهیم قدر آن را نمی دانیم اگر همه ما بر این اصل اعتقاد داشته باشیم برای از دست دادن موقعیت هایی که طی آن قدر لحظه ها و یا موقعیت هایی را که از دست داده ایم متأثرمی شویم و اگر بار دیگر چنین فرصت هایی را باز یابیم این بار این فرصت ها را به راحتی از دست نمی دهیم بلکه با دقت بیشتر ملاحظه ی از دست رفته ها را خواهیم داشت اینک برای پرورش قدرشناسی نوشته ای مختصر تهیه و تنظیم و در اختیار مربیانی قرار داده می شود که علاقمند به احیای این ارزش اخلاقی هستند.
بیا تا مونس هم ، یار هم ، غمخوار هم باشیم انیس جان هـــــــم، فرسوده و بیمار هم باشیم
شب آید شمع هم گردیم و بهر یکدیگر بسوزیم شود چون روز، دست و پای هم در کار هم باشیم
دوای هــــــم، شفای هم، برای هم، فدای هم دل هـــــم، جان هم، جانان هم، دلدار هم باشیم
این مفاهیم اتفاق نمی افتد مگر با توجه و ارج نهادن به فرهنگ قدرشناسی پس آن را سپاس داریم.
قالَ ابومحمّد العسکریّ: قالَ علیُّ بنُ الحسین علیه السلام:
اَوحی اللهُ تَعالی الی موسی: حَبّبنی الی خَلقی اِلیَّ: یا رَبِّ کَیفَ اَفعَلُ قالَ ذَکِّرهم آلائی و نَعمایی لِیُحِبُّنی فَلَأن تَرُدَّ آبقاً عَن بابی أَوضالّاً عن فنائی أفضَلُ لَکَ مِن عبادهِ مِأئهِ سنَهٍ بِصیامِ نهارِها و قیام لَیلها قال موسی و مَن هذا العَبدُ الآبِقُ مِنکَ؟ قال المعاصی المُتَمَرِّدُ قال: فَمَن الضّالُّ عَن فنائِکَ؟ قال الجاهِلُ بامامِ زمانِهِ تُعرِّفُهُ و الغائبُ عَنهُ بَعدَ ما عَرَفَهُ الجاهِلُ بِشریعَهِ دینهِ تُعرِّفُهُ و ما یَعبُدُ بِهِ رَ بَّهُ و یَتَوَصَّلُ بِهِ مَرضاتِهِ قال علیُّ بنُ الحسین علیه السلام: فَأبشِروا عُلَماءَ شیعَتِنا بالثَّوابِ الأعظمَ و الجَزاءِ الأوفِرَ. «بحار الانوار، ج۲، حدیث ۶»
حضرت امام حسن عسگری علیه السلام می فرمایند که حضرت سجاد علیه السلام فرمودند: خداوند متعال به موسی علیه السلام وحی کرد که ای موسی مرا محبوب مردم بساز که مرا دوست بدارند و مردم را محبوب من بساز تا آن ها را دوست بدارم حضرت موسی علیه السلام عرض کرد: بار الها چه انجام دهم؟ خداوند فرمود: ایشان را به نعمت های من آگاه ساز تا من را دوست بدارند زیرا که اگر تو یک بنده فراری را از درگاهم یا یک منحرف از درب خانه مرا به من برگردانی برای تو بهتر است از عبادت صد سال که روزها را روزه بداری و شب ها را بپا خیزی. حضرت موسی علیه السلام پرسید بنده ی فراری تو کیست؟ خداوند فرمود بنده ی معصیت کار سرکش. حضرت موسی علیه السلام پرسیدند گمراه منحرف از تو کیست؟ خدواند عزَّو جلَّ فرمود: کسی که امام زمانش را نمی شناسد به او بشناسانی و یا کسی که امام زمانش را می شناسد ولی از او دور است او را نزدیک سازی و یا با شرایع دینش ناآشناست او را آشنا کنی و به او بشناسانی که به چه وسیله باید خدایش را عبادت کند وچگونه رضای وی را فراهم سازد سپس حضرت سجاد علیه السلام فرمودند: پس دانشمندان شیعیان را به ثواب بزرگتر و پاداش فراوان تر بشارت دهید زیرا ایشان گمراهان را هدایت می کنند.
خداوند دانشمندان شیعه را قدر می نهد ما نیز ذوی الحقوق خویش را قدر بدانیم و فرهنگ تشکر و قدر شناسی را در جامعه ترویج نماییم. تا از اثرات سودمند آن به جهت تحبیب قلوب و نقش آن در سلامت روانی بهره مند باشیم.
فرهنگ قدرشناسی
قدر یعنی اندازه دادن و اندازه گیری حق هایی که به گردن ماست و قضا و قدر اندازه گیری های خداوند در نظام خلقت است.
«مفردات نهج البلاغه، حکمت ۱۱، ص ۸۴۶، اثر سید علی اکبر قرشی»
انتظار می رود پس از مطرح شدن و کار روی موضوع فراگیران بتوانند به سوالات زیر پاسخ داده باشند.
- دانش آموزان در اشاعه ی فرهنگ قدرشناسی همکاری داشته باشند.
- فراگیران نتایج ثمربخش فرهنگ قدر شناسی را وجدان کنند و جوامع با فرهنگ قدرشناسی و بدون قدر شناسی را مقایسه کنند.
- به مهارت های فرهنگ قدرشناسی دست یابند.
- بتوانند رویه ها و زندگی افراد موفق و ناموفق را مقایسه کنند.
- بها دادن به حقوق دیگران و رعایت آن را به عنوان یک اصل قدرشناسی بپذیرند.
- به عنوان یک فرد قدرشناس ارزش نعمت های وجودی خویش را درک کنند.
- ولیّ نعمت های خویش را بشناسند و به نحو شایسته قدرشان را بدانند.
- با قواعدی چند از زندگی به عنوان بسترهای قدرشناسی آشنا گردند مثل تشکر و … .
- خودشناسی و توجه به عزت نفس را به عنوان قدرشناسی از خویش جدی بگیرند.
۱۰٫از الگوهای رفتاری در امور زندگی به عنوان قدر شناسی از خود استفاده کنند.
۱۱٫روش های ارتباط موثر را به عنوان روش عاقلانه برای قدرشناسی از ولی نعمتهای خویش اصل بدانند.
۱۲٫راه های درست قدرشناسی از خالق خویش را به عنوان مخلوق بدانند.
۱۳٫این نکته را که لازمه قدرشناسی و ارج گذاری آشنایی به ارزش ها و ضد ارزش هاست را متوجه باشند.
۱۴٫مدل های قدرشناسی را مثل کلامی، غیرکلامی، عملی، راهبردی کرده و به کار گیرند.
قدر عافیت آن داند که به مصیبتی گرفتار آید
صحنه ی زندگی جلوه های مختلفی دارد در این میان آدمی در برابر احساسات و رفتارهای دیگران عکس العمل نشان می دهد آدم های موفق و ناموفق در زندگی هر کدام برای خود رویه هایی را انتخاب می کنند این رویه های انتخابی است که آن ها را مقبول و مطلوب و دوست داشتنی و یا برعکس مطرود و بیگانه از اجتماع و ناموفق می دارد. خوشبخت ترین مردم کسانی هستند که ایستگاه های زندگی را خوب بشناسند و قاعده های هر ایستگاه را بدانند یکی از این قاعده های ضروری و لازم برای زندگی قدرشناسی و قدردانی است.
امام علی علیه السلام می فرمایند:
خالِطوا النّاسَ مخالَطَـهً إن مِتُّم مَعَها بَکوُا وَ إن عِشتُم حَذُّوا إلَیکُم
با مردم چنان رفتار کنید که اگر با آن رفتار بمیرید بر شما بگریند و اگر زنده باشید مشتاق شما باشند.
اشخاصی را می شناسیم که تا زنده اند مردم با عشق و علاقه آن ها را دوست می دارند و در مرگشان متأثر و سوگوار می شوند. می دانید این ها چه کرده اند که محبوب واقع شده اند؟
این اشخاص روش صحیحی را برای معاشرت با مردم و اطرافیانشان انتخاب کرده اند این ها افرادی قدرشناس و حق شناس و آگاه به مسائل زندگی خود و اطرافیان شان هستند آنان سعی و کوشش می کنند آنچانکه شایسته است حقوق دیگران را رعایت کنند ودل ها را با توجه به میزانهای الهی از خود راضی و شاد کنند شما هم اگر می خواهید محبوب دل ها و قلب ها گردید و مردم به شما علاقمند گردند به سفارش امام علی علیه السلام عمل کنید و در هنگام ارتباط با مردم رویه ای عاقلانه در پیش گیرید و قدر محبت ها و جایگاه های آن ها را بدانید و به آن ها بها دهید؛ بهای خدمات مردم بر شما قدرشناسی و ارج گذاری به خدمات آنان است.
قوا و استعداد قدردانی و قدرشناسی در نهاد هر انسانی از طرف خالق عالم به ودیعه گذاشته شده است اگر کسی از این استعداد و قوا استفاده کرده و بهره ببرد جزء انسان های موفق به شمار می رود و اگر برعکس استفاده نکرده و این قوای الهی را راکد گذاشته و مورد بهره برداری قرار ندهد هم بر خود و هم بر دیگران ظلم و جفا کرده است.
لازمه به کارگیری این استعدادها و نعمت ها ی خدادادی داشتن پشتکار و حوصله و تعلیم و تربیت صحیح است تاانسان بتواند از منابع درونی و بیرونی خویش به نحو شایسته برای خدمت کردن به دیگران و شیرین ساختن زندگی بهره جسته و از عمر خود در این جهان استفاده نماید و این امکانات را آماده گرداند. آماده سازی زبان، دست، پا، گوش، چشم و … .
اگر قرار است قدر بدانیم این قدرشناسی و قدردانی را باید از کجا شروع کرد؟
مرحله اول قدرشناسی باید از خداوند که خالق جهان هستی است شروع شود چون این همه نعمت به ما داده است و نعمت وجود بخشیده است که هر کدام از این نعمت هایی که به ما ارزانی داشته شده است قابل وصف و قیمت گذاری مادی نیستند نعمت عقل، چشم، گوش، زبان، دست، پا، قلب و … سپس نعمت هایی که در طبیعت جهت بهره مندی ما گذاشته شده اند مثل دریاها، کوه ها، درختان، گیاهان، انواع میوه ها همه و همه ما را به ولی نعمت خویش متوجه می کند که می گویند :
برگ درختان سبز در نظر هوشیار هر ورقش دفتری است معرفت کردگار
کمترین حد قدرشناسی استفاده ی بجا از نعمت ها و سپاسگزار بودن به پروردگار متعال در برابر این همه نعمت است البته باید اذعان کرد که سپاسگزاری ما در حد نعمت های داده شده نیست بلکه درحد قابلیت ماست باید هر شب قبل از خواب رفتن از خود بپرسیم که امروز از این نعمت ها چه استفاده ای بُردیم؟ در راه رضای خدا و یا خدای نکرده به غفلت از آن. اگر در را ه رضایت او بوده است قدرشناس و قدردان در غیر این صورت غفلت کرده و مرتکب گناه شده ایم.
دومین مرحله از قدرشناسی ارج نهادن به پیامبر و ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین است که ما را به دین اسلام و قواعد زندگی بر حسب دستورات الهی رهنمون شده اند اگر برکات وجودی آنان نبود معلوم نبود که ما از ارزش های موجود و قوانین حیات بخش اسلام باخبر بوده و بهره مند می شدیم و در این دنیای پر آشوب چه بسا یکی از این نگون بختانی بودیم که ناسپاس بوده و راه را از چاه نمی شناختیم ودچار ضلالت و گمراهی می شدیم به برکت وجودی آنان و نور هدایتشان در بستر رستگاری و نجات قرار گرفته ایم و از قوانین نجات بخش دین و آیین اسلام بهره می بریم پس قدرشان بدانیم. تاریخ زندگی آنان را مطالعه کنیم، از زندگی آنان درس یاد بگیریم آداب و روش زندگی آنان را الگو قرار دهیم و بدانیم که نعمت هدایت از بزرگترین نعمت هایی است که به برکت وجودی آنان بر ما عرضه شده است.
سومین مرحله قدرشناسی و ارج گذاری بر خودمان است که خود ارزش خود را بدانیم و ارزش وجودی خویش را ارزان نفروشیم عزت و کرامت خویش را پاس داریم نباید خود را در معرض تحقیر و توهین قرار دهیم و به کسی اجازه ندهیم بر این گوهر گران قیمت وجودی خویش که همان عزت نفس ماست اهانت کند زیرا ارزش و قدر وجود انسان بالاتر از آن است که مورد تهدید و تحقیر قرار گیرد انسان باید از کاری که به معذرت خواهی وادار شود پرهیز کند. تا از این طریق هم آبرو و اعتبارش صدمه نبیند و هم قدر و قیمت خود را بداند وهم گوهر گران بهای خویش که همان عزت نفس اوست پاس دارد.
با توجه به موارد بالاست که باید:
الف. چنان زندگی کند که به پرداخت جریمه مجبور نگردد.
ب. چنان عمل کند که مورد توبیخ و ملامت قرار نگیرد.
ج. باید آنگونه رفتار نماید که از سوی دیگران توهینی به انسان صورت نگیرد.
آن وقت است که انسان قدرشناس خود می گردد و خود را ارزان نمی فروشد و او می داند که بخشی از این مسائل در گرو اعمال خود اوست باید گفتار و کردار خویش را بر مبنای قدر و قیمت خویش تنظیم نماید.
مرحله چهارم قدرشناسی از والدین است، قرآن کریم به ما سفارش می کند که قدر پدر و مادر را بدانیم آنان ولی نعمتان ما هستند از تندی و پرخاش نسبت به آنان نهی شده ایم و امر شده ایم به اینکه با آنان سخن نیک، لحن شایسته و تواضع داشته و با گستردن بال رأفت در برابر آنان قرار گیریم. چنانکه در سوره ی اسراء آیه های ۲۳-۲۴ اینگونه فرمان می دهد:
إمّا یَبلُغَنَّ عِندَکَ الکِبَرَ اَحَدُهُمآ اَو کِلاهُما فلا تَقُل لَهُمآ اُفٍّ وَ لا تَنهَرهُما وَ قُل لَهُما قَولاً کَریماً وَ اخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَهِ و قُل رَبِّ ارحَمهُما کَما رَبَّیانی صَغیراً.
هرگاه یکی از آن دو (پدر و مادر) یا هر دو نزد تو به سن پیری و سالمندی رسیدند به آنان اُفّ مگو آنان را طرد مکن و با آنان سخن کریمانه بگو و بال فروتنی را از روی رحمت و شفقت برای آنان بگستر و بگو پروردگارا همان گونه که مرا در خردسالی ام تربیت کردند تو نیز بر آنان رحمت آور.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: إنّ اللهَ تعالی یزیدُ فی عُمرِ الرّجلِ بِبرّهِ و الدیه
خداوند به وسیله ی نیکی به پدر و مادر عمر انسان را افزون می کند. «کنز العمال ،جلد۴»
اگر باید قدر پدر و مادر را بدانیم و متوجه این مساله باشیم که زمانی عاجز از همه چیز بودیم، قادر به راندن مگس از خود نبودیم که آنان ذره ذره وجودشان را چون شمع از برای ما سوزانیدند تا مایه های وجودی ما جان بگیرند و هم اکنون بزرگ شده و در چنین موقعیتی قرار داریم باید در قبال آنان ادب و احترام را فراموش نکنیم و قدر شناسی خویش را به اینکه آنان را با اسم صدا نزنیم،به احترامشان برخیزیم، از انان جلوتر راه نرویم، با آنان با صدای بلند و پرخاشگرانه سخن نگوییم، نیازهایشان را برآورده سازیم خدمتگزاری برآنان را وظیفه بزرگ خود بدانیم و در سن کهولت و پیری مراقب باشیم در مناسبت های مختلف یادشان کنیم، در موقعیت های مختلف یادآور تلاش ها و زحمت هایشان باشیم.
مرحله پنجم: قدر شناسی اساتید و مربیان
آنان که ما را با ارزش ها و ضد ارزش ها آشنا ساخته و با آموزش های خود دریچه های جهالت را به رویمان بسته در عوض درهای دانش را به رویمان باز کردند آنان حق بزرگی در گردنمان دارند حق استادی حق تعلیم و تربیت که بس حق بزرگی است همواره باید یادآور بزرگواریها و تلاشها و زحمتهای آنان باشیم.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند : وَقِّروا مَن تَعَلَّموُنَ مِنهُ العِلمَ کسی را که از او علم می آموزید تکریم کرده احترامش گذارید.
از مراتب قدرشناسی او درکلاسش مؤدب نشستن و گوش دادن و یادگرفتن مطالب است و …..
مرحله ششم، هفتم، هشتم و… انواع حقوقها و قدر شناسی را می توان مطرح ساخت. عمو، دایی، دوست، همسایه، برادر، خواهرو …. .
در گسترش هدف های رفتاری
در گسترش هدف های رفتاری لازم است شیوه های اجرایی زیر را اعمال نماییم:
۱.مربیان دانش آموز را به فرهنگ قدرشناسی و اشاعه آن ترغیب و تشویق نمایند:
الف.خودشان عملاً قدر شناس باشند از تلاشها و فعالیت های دانش آموزان و حرفها و رفتارهای مقبولشان تشکر نمایند.
ب.دانش آموزان از پدرشان، مادرشان، مربیانشان، خادمان اجتماعی و انفرادی سپاسگزاری نمایند.
ج.اطرافیان خویش را به فرهنگ قدرشناسی توجه داده و آنان را به تقویت این امر دعوت نمایند.
د.هر کدام از فراگیران ۴ مورد از موارد قدرشناسی را برای دیگران نام برده و نسبت به شرح آن اقدام نمایند.
ه.دانش آموزان را برای کار گروهی تقسیم بندی نموده وهرکدام برای قدر شناسی موضوعاتی را طرح کنند. از طریق فیلم، نمایش و…..
و.نمونه هایی از قدر شناسی که خود برای دوستان یا اطرافیان داشته اند بازگو کنند.
ز.خدماتی را که در مدرسه شهر یا کشور ارائه می شود بازگو کرده و نحوه ی قدر شناسی را گزارش کنند.
ه.از مسئولیتی که عهده دار بوده و خوب انجام داده اند تشکر کنیم.
۲٫در ارتباط با فراگیران، آنان را به وجدان کردن نتایج ثمربخش فرهنگ قدرشناسی سوق دهیم تا بتوانند جوامع با فرهنگ قدرشناسی و بدون فرهنگ قدر شناسی را مقایسه کنند .
الف. به فراگیران یاد بدهیم که وقتی در خانه قدر محبت های پدر و مادر را پاسخگو باشیم در نتیجه آنها را به ادامه رفتار خوب با خودمان دعوت کرده ایم، این یک اصل ارتباطی است.
ب. به افراد یا مخاطبین خویش بیاموزیم که تکرار رفتارهای زیبا نتیجه تشویق است مثل زیبا سخن گفتن، زیبا شنیدن، زیبا نگاه کردن، زیبا گوش دادن.
ج. وقتی که در تعامل های اجتماعی چه در مدرسه و یا در اجتماع یا در بازی بین دوستان به آنان احترام بگذاریم قدر دان قواعد بازی و یا …… باشیم آنان نیز به ما احترام خواهند گذاشت و ما را خواهند پذیرفت یکی از اصول پذیرفته شدن، احترام به افراد و افکار آنان است.
د. با تهیه ی فیلم یا داستان های راستان به فراگیران یاد بدهیم که در جوامعی که افراد قدرشناس هستند اعتماد مردم به هم بیشتر، زندگی لذت بخش تر و فرهنگ قدردانی در بین مردم رایج تر است .
ه. از بچه ها بخواهیم صحنه هایی از زندگی همسن و سالان خویش را در جوامع با فرهنگ قدرشناسی به تصویر بکشند یا گزارش تهیه کنند یا تحقیق کنند و برای دوستان بازگو کنند .
و. نحوه قدر شناسی دانش آموزان از اساتید را به صورت تصویر یا فیلم تهیه کرده و در جمع به بحث بگذارند.
۳٫ دانش آموزان را به یادگیری فرهنگ قدر شناسی تشویق کنند.
الف. اولین مطلب قابل توجه در این راستا یک شهروند مفید بودن است.که فراگیر ما با قواعد شهروندی آشنا باشد.
ب. با نوشتن نامه ای به پدر از تلاشهای پدرانه قدردان باشد.
ج. با نوشتن نامه ای از مسئولان مدرسه تشکر کند.
د. با ترتیب دادن برنامه ای از پدربزرگ و مادربزرگش قدردانی کند و گزارش دهد.
ه. از بهترین خاطرات خود در ارتباط با تکریم خود ازطرف بزرگان را، برای دوستانش گزارش نویسی کند.
و. نحوه ی قدردانی خود را از اطرافیان مثل افراد فامیل، عمو،دایی،عمه و… به صورت مکتوب برای دیگران بیان کند.
۴٫ افراد موفق و ناموفق را از نظر فرهنگ قدرشناسی مقایسه کنند.
الف. از فراگیران بخواهیم که ۴ نفر از بهترین های فامیل را معرفی کنند و سپس علت معرفی به بحث گذاشته شود.
ب. از دانش آموزان بخواهیم در بین اعضای خانواده آن کس را که رابطه اش بسیار صمیمی است معرفی کرده وعلت آن را توضیح دهند.
ج. از یک روز بزرگداشت فامیل ها عکس، فیلم و یا گزارش تهیه کرده و برای دوستانش بازگو کند.
د. برای متوجه شدن به ارزش های مقبول در راستای قدرشناسی ویژگی های خوب برادر یا خواهر خویش را گزارش کند.
ه. برخورد و نحوه ارتباط افراد موفق را با پدر و مادر،دوست و مربی توضیح دهد.
و. نحوه قبول مسئولیت افراد موفق و نوع قدرشناسی آنان در ارتباط با خدا ،پیامبر ،ائمه،اساتید و پدر و مادر به بحث گذاشته شود.
۵٫ بها دادن به حقوق دیگران و رعایت آن را دانش آموزان به عنوان یک اصل قدردانی تلقی کنند.
الف. حقوق افراد در منزل در بین فراگیران به بحث گذاشته شود.
ب. در بین رعایت حقوق افراد در خانواده پدر و مادر در اولولیت قرار گیرند.
ج. در مورد حریم داری پدرو مادر به دوستانشان توضیح بیشتری بدهند.
د. راجع به نکات قابل توجه در رعایت حقوق دوستان با هم بحث کنند .
ه. از دانش آموزان بخواهیم در مورد حقوق قابل رعایت همسایه ها گزارش تهیه کنند.
و. در مورد حقوق افراد در مدرسه و در کلاس نسبت به هم توضیح دهند.
۶٫ به عنوان یک فرد قدرشناس ارزش نعمت های وجودی خویش را درک کند.
الف. آیا می داند که باید در قبال سلامتی خویش سپاسگزار باشدو در مورد نحوه سپاسگزاری به دوستانش توضیح دهد.
ب. راههای قدردانی و قدرشناسی نسبت به هر کدام از اعضا را به دوستانش بیان کند.
ج. افرادی که در سلامتی خویش مشکل دارند را با خود مقایسه کرده و برای دوستانش بازگو کند.
د. به دوستانش توضیح دهند که با انجام کدام اعمال انسان نسبت به ارزش نعمت ها غافل می گردند.
ه. با تهیه گزارش توضیح دهند که چگونه افراد قدرشناس از سلامت جسمانی و روانی بیشتری برخوردارند.
۷٫ از ولی نعمت های خویش به عنوان الگوی قدرشناسی در کسوت معلمی به نحو شایسته قدردانی کنند.
الف. از فراگیران بخواهیم که ویژگی های خوب مربیان خود را به صورت چک لیست تهیه کنند.
ب. از بچه ها بخواهیم تمام کسانی را که در مسیر زندگی آنان را مورد توجه و محبت قرار داده اند با ذکر نام و نوع محبت برای دیگران بازگو کنند.
ج. از فراگیران بخواهیم که مراتب قدردانی را با توجه به اهمیت خدماتی که برای آنان انجام گرفته است اولویت بندی کنند.
د. دانش آموزان حتی المقدور بتوانند ولی نعمت های خود را نام ببرند و در مورد هر کدام با هم به گفتگو بنشینند.
ه. در مورد ارزش وجودی بهترین ولی نعمت ها از جمله حضرت ولی عصر عج الله بحث های تعاملی بیشتری داشته باشند.
۸٫ با قواعدی چند از زندگی به عنوان بسترهای قدرشناسی دانش آموزان را آشنا کنند.
الف. دانش آموزان و یا فراگیران درک کنند که انسانها در قبال نیکی دیگران به آنها نباید بی تفاوت باشند بلکه تشکر در قبال محبت را سر لوحه زندگی خویش قرار دهند.
ب. یاد بگیرند که چگونه باید از پدرو مادر، مربی و… قدردان باشند . قدرشناسی زبانی و کلامی، قدر شناسی عملی و…
ج. باید یاد بگیرند که با هرکس متناسب شأن او قدرشناسی کنند، شأن و جایگاه ها باید مشخص شود.
د. باید دانش آموزان را متوجه این مطلب کرد که نباید قدردانی تبدیل به تملق و چاپلوسی شود.
ه. باید در ارتباط کلامی ضمن حفظ جایگاه و شأن افراد به جنسیت آنان نیز از نظر کلامی توجه شود. خانم، آقا، جوان، کودک
۹٫ خودشناسی و توجه به عزت نفس و گوهر وجودی خویش اصلی است که نباید در قدر شناسی مورد غفلت قرار گیرد.
الف. باید فراگیر یاد بگیرد که برای رسیدن به وضعی که هزینه ای را از نظر سرمایه گذاری برای پدر و مادر داشته است . هزینه ی مادی، معنوی و عمری حتی المقدور برای هر کدام از مراحل زندگی گزارش تهیه کنید.
ب. خود را در معرض توهین ها و تحقیرها قرار ندهد زیرا بی توجهی به وظایف و مسئولیت ها ممکن است ازقدر و منزلت ما بکاهد. در مورد انواع توهین ها و تحقیرها که در نتیجه غفلت از مسئولیت به وجود می آید با هم به مباحثه بنشینند.
ج. به فراگیران یاد بدهیم که در نتیجه بی اعتنایی مجبور به معذرت خواهی نباشیم توجه دادن به بحث وفای به عهد و تابع نظم و قاعده بودن درمان این قسمت از بحث است که باید به بحث گذاشته شود .
د. فراگیر بداند که بی توجهی و غفلت و بی اعتنایی، به زیر سوال رفتن ارزش وجودی وی منجر خواهد شد.واگر ارزش وجودی زیر سوال برده شود ارزش وجودی آسیب می بیند. در مورد چرایی آسیب دیدگی عزت نفس فراگیران نظرات خویش را ابراز دارند.
ه. فرمایش مولا علی علیه السلام را کلیه فراگیران در نظر داشته باشند که منافق دائم اشتباه می کند و عذر می خواهد ولی مؤمن چنین نیست.
و. چنان رفتار کنیم که به پرداخت جریمه که همان آسیب عزت نفس است محکوم نگردیم.
۱۰٫ روشهای ارتباط موثر را به عنوان روش عاقلانه برای قدرشناسی پاس بدارند:
الف. افراد را تحقیر نکنیم.
ب. جواب انتقاد را با انتقاد ندهیم .
ج. به مخاطب بی توجه نباشیم.
د. قضاوت و داوری نکنیم .
ه. از پند دادن بیهوده خودداری کنیم.
و. به جای تقاضا کردن از دستور استفاده نکنیم.
ز. از برچسب زدن به افراد خودداری کنیم.
ح. بیان پیام را با طعنه و کنایه نرسانیم .
ط. از پرسیدن سوال های زیاد و نابجا پرهیز کنیم .
ی. از پند دادن بیهوده خودداری کنیم.
ک. از نگاههای تند و تیز غیر معقول و غیر مقبول استفاده نکنیم.
ل. از به کار بردن صدای نامناسب یا بلند تر از حد معمول خودداری کنیم.
۱۱٫ راههای درست قدر شناسی از خالق خویش را هم بشناسند و هم بشناسانند.
الف. فرمایش امام صادق علیه السلام را فراموش نکنند که حضرت فرمودند: کونوا دعاه الناس بغَیرِ اَلسِنَتکُم
ب. خود را غافل از مربی و مرشد ندانند زیرا لازمه قدرشناسی درست استفاده از مربیان آگاه ودلسوز به معارف الهی است.
ج. در هر قدمی از خیر دریابند که منشأ و سر چشمه خیر از خداست و خیرات ما فضلی است که از خدا به ما عطا شده است و دراصل قدردان و شکر گزار او بوده و خواهیم بود.
د. هرخیری که از ما صادر می شود بدانیم که به وسیله این اعضا و جوارح ما بوده، و این اعضا و جوارح ما به امانت در اختیار ما هستند مالک اصلی خداست.
ه. برای راههای درست قدرشناسی از نعمت های وجودی چون چشم، گوش، زبان و.. از رساله حقوقی حضرت سجاد علیه السلام بهره مند شویم.
و. بهترین راه قدر شناسی این است که بدانیم حیات لحظه به لحظه و آن به آن به ما عطا می شود در صورت قطع فضل پروردگار متعال حیات نیز قطع می گردد و ما قادر به هیچ چیز نیستیم.
درسهای خویش را در ارتباط با حقوق و حدود هر کدام از اعضا و جوارح بدن به عنوان ادای حق هر کدام از آنها از فرمایشات حضرت سجاد (ع) در دعای ایشان هنگام وارد شدن به ماه مبارک رمضان درمی یابیم که حضرت می فرمایند:
اَللهُمَّ ……. و أَعِنّا علی صیامِهِ بِکَفِّ الجوارحِ عَن معاصیکَ و استعمالِها فیه بما یُرضیکَ حتّی لانَصغِیُ بِأسماعِنا إلی لَغوٍ، وَلا نُسرِعَ بِأَبصارِنا إلی لَهوٍ، وَحتّی لانَسبُطَ أَیدینا إلی مَحظورٍ و لا نَخطُوَ بِأَقدامِنا إِلی مَحجورٍ، وَ حَتّی لاتَعِیَ بُطونُنا إِلّا ما أَحلَلتَ، وَ لا تَنطِقَ أَلسِنَتُنا إِلّا بِما مَثَّلتَ، وَلانَتَکَلَّفَ إِلّا ما یُدنی مِن ثَوابِکَ، وَلا نَتعاطی إِلّا الّذی یقی مِن عِقابِکَ.
«کتاب مراقبات ماه رمضان از محمد محمدی ری شهری، ص۱۶۲ به نقل از صحیفه سجادیه ص۱۶۶ الدعاء۴۴»
امام سجاد علیه السلام در دعای خویش به هنگام ورورد ماه رمضان می فرمایند: خداوندا … مارا بر روزه داری این ماه یاری کن با نگه داشتن اعضاء از نافرمانیت و به کارگیری آنها در آنچه خشنودت می سازد، تا آن که با گوشهایمان به بیهوده گوش نسپاریم و با چشمهایمان به بازیچه نشتابیم و دستان خویش را به آنچه ممنوع است نگشاییم و با گام هایمان به سوی آنچه حرام است راه نپوییم، تا آنکه شکم مان جز آنچه حلال کرده ای، پر نشود و زبانهایمان جز به آنچه فرموده ای گویا نشود خود را جز در آنچه ما را به پاداش تو نزدیک می سازد، به زحمت نیفکنیم و جز به آنچه از کیفرت باز می دارد، نپردازیم.
۱۲٫ دانش آموزان را با ارزش ها و ضد ارزش ها به جهت قدرشناسی صحیح آشنا کنند.
الف. تعریف درستی از ارزش ها و ضد ارزشها با توجه به ملاک و معیارهای اعتقادی و اجتماعی ارائه شود.
ب. فراگیران بدانند که مقبول ترین ارزش ها ارزش های برخاسته از مشی معصومین علیهم السلام است.
ج. حفظ حریم افکار الهی در رفتارهای فردی و اجتماع ارزش است.
د..فراگیران را با ارزش هایی چون سلام دادن، وفای به عهد، حسن معاشرت، گفتارآرام، احسان به والدین، ادای امانت، حسن استماع، ادب و خوش لحنی، حلم و بردباری، وفق و مدارا، بازگو کردن نعمت های الهی، معشرت با نیکان، سعی و تلاش، دوری از غافلان، مهربانی و دلسوزی، حفظ حریم دیگران، حفظ حریم اولیای دین، انتخاب دوست خوب و فرو خوردن خشم آشنا کنند.
۱۳٫ از الگوهای عملی و قدرشناسی به عنوان رفتار قابل تقدیر استفاده کرده و عملاً این الگوها را معرفی کنند.
الف. معلمانی را که قدرشناس هستند معرفی کنند.
ب. دانش آموزانی را که عملاً زبان تشکر دارند معرفی کنند.
ج. افرادی از اجتماع که زبان زد قدر شناسی هستند معرفی کنند.
د. قدرشناسی افراد قدرشناس با قدرشناس ها و اثرات عملی قدرشناسی به بحث گذاشته شود.
ه. با دعوت اولیای فراگیران قدرشناس، نحوه قدرشناسی آنان را به بحث بگذارند.
۱۴٫ مدل های قدرشناسی کلامی، قلبی و عملی را برای دانش آموزان ارائه دهند، مثل قدرشناسی از پدر، مادر، استاد، برادر و…
الف. از فراگیران بخواهیم شعرهایی در ارتباط با قدرشناسی پدر و مادر و … تهیه کنند.
ب. از آنان بخواهیم از یک مجلس قدرشناسی گزارش تهیه کنند.
ج. از آنان بخواهیم در مورد انواع قدرشناسی ها بحث کنند.
د. در مورد بهترین نوع قدرشناسی از ولی نعمتان خویش توضیح دهند.
ه. از آنان بخواهیم احساسات خویش را نسبت به افراد به صورت مکتوب درآورند.
و. مسابقه ای در ارتباط با انواع قدرشناسی ها ترتیب داده بهترین ها را انتخاب کنیم.
البته لازم به توضیح است که تمامی این موارد متأثر از تجارب شخصی و استفاده برای صاحب نظران بوده است.
هر مربی با توجه به موقعیت ها، شرایط و نوع مخاطبان و فراگیران خویش می تواند مشی مطلوب و درخور حال انتخاب کند. انتخاب شیوه ها اعم از پرسش و پاسخ، نمایش، مباحثه گروهی، استفاده از فیلم های مستند، شعر، داستانهای قرآنی و داستان های راستان به عهده مربی واگذار می گردد با توجه به ذوق و شوق و جذابیت روشی برای فراگیران انتخاب گردد.
__________________________________________________________________________________
نمونه ای از سوالات قابل طرح برای بحث در کلاس به صورت گروهی
- چرا انسان ها در قبال رفتارهای دیگران عکس العمل های مختلف نشان می دهند ؟
- انسان ها ی موفق چه تفاوتی با انسان های نا موفق دارند ؟
- علت موفقیت افراد موفق چیست ؟
- علی علیه السلام در ارتباط با نحوه معاشرت با مردم چه سفارش دارند ؟
- چرا بعضی از مردم از دیدن بعضی افراد ناراحت می شوند؟
- چرا مرگ بعضی از انسانها برای دیگران بسیار ناراحت کننده و اثر گذار است؟
- بهای خدمات مردم را باید چگونه پاسخ داد؟
- وظیفه ما در قبال استعدادهای خدادادی چیست؟
- استعدادهای خدادادی چگونه به بهره بردای می رسند؟
۱۰٫ولی نعمت های ما کدامند؟
۱۱٫ قدر شناسی خالق از طریق مخلوق باید چگونه انجام گیرد؟
۱۲٫بهترین شکل قدرشناسی از پیامبر و ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین کدامند؟
۱۳٫قرآن در ارتباط با اکرام پدر و مادر چه فرمایشی دارد ؟
۱۴٫اشکال مختلف قدر شناسی و احترام به پدر و مادر کدامند؟
۱۵٫بهترین شکل قدر شناسی از استاد و مربی چیست؟
________________________________________________________________________________________
منابع
۱٫الهام از گفتار علی علیه السلام، سید محمد تقی حکیم
۲٫ نهج البلاغه، علی دشتی
۳٫ اخلاق معاشرت، جواد محدثی
۴٫ فرهنگ سخنان پیامبر، محمد دشتی
۵٫ منتخب الحکمه، محمدی ری شهری
۶٫برترین الگو زندگی، واحد پژوهش انتشارات فارس
۷٫ زندگی ایده ال در معاشرت با دیگران، محمد لک آبادی
