آثار زیانبار ترک امر به معروف و نهی از منکر

آثار زیانبار ترک امر به معروف و نهی از منکر

مجید ملکیان

امر به معروف و نهی از منکر، یکی از اصول علمی اسلام و از مهم ترین و عظیم ترین فرایض دینی در فقه اسلامی است. همان طور که می‌دانیم امر به معروف و نهی از منکر ابعاد مختلفی دارد که ما در اینجا به یکی از این ابعاد می‌پردازیم:

هر حکمی از احکام اسلامی اهمیت خاصی دارد و عدم انجام آن، خللی در ارکان دین ایجاد می‌کند. در این میان احکامی که جنبه اجتماعی دارند، در صورت متروک ماندن، خلابیشتری در جامعه به وجود خواهد آمد و ضربه بزرگتری از این طریق وارد می‌شود. با توجه به امر به معروف و نهی از منکر و آثار مفید و ارزنده آن، می‌توان فهمید که ترک آنچه وضعیت دردناک و اسفباری را در جامعه به وجود خواهد آورد.

قرآن کریم از کسانی که نهی از منکر نمی‌کردند به بدی یاد می‌کند و می‌فرماید: «کانوُا لایتَناهَون عَن مُنکَرٍ فَعَلوُهُ لَبِسَ ما کانوُا یفعَلوُنَ» (از کار زشتی که دیگران انجام می‌دادند، نهی نمی کردند. چه بد کاری می‌کردند.) بنابر این از نظر قرآن، ترک نهی از منکر به عنوان یک امر ناپسند شمرده می‌شود.

آثار فردی:

ترک امر به معروف و نهی از منکر رفته رفته انسان را نسبت به دستورات الهی سست و بی اعتقاد خواهد ساخت. انسانی که ببیند دیگران احکام الهی را زیر پا می‌گذارند و آزادانه محرمات الهی را مرتکب می‌شوند و هیچ کوششی در جهت جلو گیری از رفتار حرام آنها انجام ندهد، کم کم نسبت به شیوع محرمات الهی در جامعه بی تفاوت خواهد شد. لازمه دینداری واقعی این است که انسان احساسات و عواطف خود را در جهت دین خود صادقانه به کار گیرد و با دینداران دوستی و با دشمنان دین، خصومت ورزد.ا این چنین است که امر به معروف و نهی از منکر با ایمان و دینداری پیوندی ناگسستنی دارد.

از دیگر پیامدهای منفی ترک امر به معروف و نهی از منکر، شریک شدن انسان ها در معاصی اهل گناه است، چرا که سکوت در مقابل گناهکار به منزله تایید عمل اوست. وقتی شخص مجرم مشاهده کند دیگران در مقابل رفتار نادرست او عکس العمل نشان نمی‌دهند در انجام محرمات الهی جرات پیدا می‌کند. به طور کلی هر کس که با عده ای در رفتارشان موافق باشد و به اعمال آنها رضایت داشته باشد، اگر چه در عمل آنها را یاری نکند ولی از آنان محسوب می‌شود و رضایت قلبی او نسبت به فعل گناه، او را نزد خدا شریک جرم معصیت کاران قرار می‌دهد. بنابر این هر مسلمانی وظیفه دارد برای رهایی از شرکت در گناه اهل معصیت، در صورت مشاهده خلاف، اگر چه قدرت جلوگیری از منکر را نداشته باشد حد اقل با زبان نهی از منکر کند و مخالفت و ناراحتی خود را ابراز نماید. این وظیفه ای است که مخصوصا در محیط زندگی انسان باید به آن توجه خاص شود تا اهل معصیت جرات تکرار عمل خلاف را پیدا نکنند.

امام صادق علیه السلام در مورد این موضوع می‌فرماید: «مَن کانَ لَهُ جارُ وَ یعمَلُ بالمَعاصِی فَلَم ینههُ فَهُوَ شَریکُهُ» (هر کس همسایه ای دارد که اهل معصیت است و او را نهی نمی‌کند، در گناه او شریک است.)

عارضه دیگر ترک امر به معروف و نهی از منکر، خشم الهی است. رحمت عامه الهی شامل همه انسان‌ها می‌شود ولی رحمت خاص پروردگار فقط مخصوص بندگانی است که اهل اطاعت و بندگی هستند و دستورات او را کاملاً اجرا می‌کنند، دیگران را نیز به انجام وظایف، ترغیب و از انجام محرمات، تحذیر و نهی می‌کنند و در نتیجه نزد پروردگار عالم از ارج و قرب خاصی برخوردارند. اما کسانی که به این واجب الهی عمل نمی کنند، از رحمت خاص الهی بی بهره هستند و غضب الهی را برای خود خریده‌اند. بدتر از این افراد، کسانی هستند که به منکرات امر می‌کنند و از خوبی‌ها نهی می‌کنند. اینان منفورترین اعمال را انجام می‌دهند و نزد خدا مغضوبند.

آثار اجتماعی:

جامعه، یک مجموعه به هم پیوسته است و تفکیک و جداسازی افراد آن میسر نیست. مجموعه رفتارهای اجتماعی افراد هر جامعه اخلاق عمومی آن جامعه را به وجود می‌آورد و رفتار اجتماعی هیچ انسانی را نمی‌توان بی تاثیر در جامعه دانست. رفتار‌های اجتماعی نیک، اثرات مثبت در جامعه گذاشته و برعکس، رفتارهای اجتماعی زننده و زشت، جوّ مسموم و مشمئز کننده‌ای را در جامعه به وجود می‌آورد. بدین جهت ترک امر به معروف و نهی از منکر، رفته رفته زمینه ترک کارهای نیک و انجام کارهای زشت و ناروا را در جامعه پدید می‌آورد، چرا که میل به انجام معاصی الهی و مفاسد اخلاقی در سرشت همه افراد وجود دارد ولی به علل گوناگون، مانند حیا و علاقه به حفظ احترام و اعتبار اجتماعی، عموماً از انجام آن خودداری می‌کنند. اما وقتی که عده‌ای در جامعه مرتکب رفتارهای زشت و فساد انگیز شدند و کسی معترض آنها نشد، افراد دیگر جسارت پیدا کرده و رفته رفته به این اعمال مبادرت خواهند کرد و بدین جهت فساد اخلاقی سراسر جامعه اسلامی را فرا خواهد گرفت.

جامعه‌ای که در آن به این تکلیف الهی عمل نمی‌شود، رحمت الهی از این جامعه زایل شده و عذاب و عقوبت الهی، دامنگیر آن خواهد شد اگر چه اکثر افراد آن جامعه اهل نیکی باشند. اما ترک این واجب الهی، خود از بزرگترین منکرات است. بنابر این همه افراد جامعه گرفتار غضب الهی خواهند شد. پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر کنید وگرنه عذاب خدا شامل همه شما خواهد شد.»

یکی از آثار پر برکت رواج امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی، دلگرمی مومنان و مستحکم شدن پشتوانه اجتماعی اهل ایمان است. به طور کلی رواج امر به معروف و نهی از منکر، عزت مومنان را در پی دارد و زوال آن، ذلت و خواری اهل ایمان را به دنبال خواهد داشت. امر به معروف و نهی از منکر، دو صفت خداوند متعال هستند که هر کس آن دو را محقق کند، خداوند، او را عزت می‌بخشد و هر کس آن دو را خوار کند، خداوند او را خوار می‌گرداند.

منبع : روزنامه رسالت، شماره ۷۳۳۴ به تاریخ ۱۹/۵/۹۰، صفحه ۵